“ရွိ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ယိွ” ကတ္ဖို႔လား၊ “ဟိ” ကတ္ဖို႔လား
ပင္မစာမ်က္ႏွာ, ရခိုင္စာပီ 03:15
ရခိုင္ပိုင္စာရြီးေက “ဟိ” နန္႔ ကင္းလြတ္လို႔ မရ။ “ခ်ဇားရွီမွာ ဒဂၤါးငါးျပား ဟိသည္”၊ “သဇင္ျဖဴ”မွာ “အက်ႌတစ္ထည္ ဟိသည္”။ “ျမတ္သာထြန္း အခန္းထဲမွာဟိသည္”။ “ေဒနိစားမီးပဲြဟိ သည္”။ “ေမာင္သာဘန္း ရန္ကုန္လားဖို႔ဟိသည္”။ “သက္ဟိလူသား” “လက္ဟိအနီအထား” အစဟိေရ “ဟိ” အသံုးတိက ေကာင္းဟိပါေရ။ အနက္က ပိုင္ဆိုင္ျခင္း တည္ဟိျခင္းကို ပီးပါေရ။
“ဟိ” အသံုးကို ရွိေခတ္ရခိုင္ေက်ာက္စာတိမွာ ပီပီျပင္ျပင္ တိြရပါေရ။ ရခိုင္ေက်ာက္စာအားလံုး “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ေတ။ “ဟိ” အသံုးတိြရေရ ေက်ာက္စာတခ်ိဳ႕ကို ဥပမာအျဖစ္ ေဖာ္ျပပါေမ။
၁။ တပည္သာသိရိကႆဖသည္ လုပ္အံ့သည္ဥစြာ ဟိလွ်က္ (မင္းထီးေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၆၅၇) ၂။ သာသနာငါေထာင္စိေအာင္ ဟိစိေသာ (ေ၀သာလီ ေရႊေတာင္ေစတီေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၈၈၁) ၃။ ပိုင္ရို၀္ မဟိဟူ၍ ဆို၀္လတ္သ္ွ (မဟာ၀ိနိယ္ဓိုင္ေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၉၀၅) ၄။ လြန္လီၿပီေသာခါေစာမြန္အစ ဟိေသာ (ကလံုေတာင္ဘုရားေက်ာက္စာ၊ ပထမမ်က္ႏွာ၊ သၾကစ္ ၉၄၇) ၅။ ၀ါးခုနစ္ေဆ ဟိရာအနက္တြင္ ၾဆာေတာ္ (ကုလားတန္းစားေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၁၀၇၀) အခုေခတ္ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာလည္း “ဟိ” ကို ပီပီျပင္ျပင္ သံုးကတ္တုန္းသိမ့္။ ရမ္းၿဗဲလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ ေျမာက္ဦးလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ အေျပာဘာသာစကား မွာ “ဟိ” ကို “ဟိန္႔” လို႔ အသံထြက္စြာ တိြရပါေရ။
ေဒသအလိုက္အသံအယင့္၊ အယူကြဲစြာပါရာ။ မူလရုပ္ရင္းက “ဟိ” ကို ေျပာစြာရာျဖစ္ေတ။
ရခိုင္အသံုး “ဟိ”
(HIAE) ကို ေဒနိျမန္မာစာ၊ ျမန္မာစကားမွာ “ရွိ” လို႔သံုးစြာကို တိြရပါေရ။ ပုဂံေခတ္ ျမန္မာေက်ာက္စာတိမွာကေတာ့ “ဟိ” အသံုးရာ တိြရေရ။ ပုဂံသားတိ ေျပာစကားမွာလည္း “ဟိ” ရာ ဟိလီဖို႔။ ေဒနိရခိုင္ေဒသ ၿမိဳ႕ႀကီးတိက ၿမိဳ႕ႀကီးသားတိပါးစမွာ၊ အရီြးအသားတိမွာ “ရွိ” ကို တိြနီရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းကစကား “ဟိ” ကို “ရိွ” လို႔ ေျပာနီကတ္စြာပါ။ “ရွိ” ကို ရခိုင္ကၽြန္းစကားစစ္စစ္နန္႔ အသံထြက္ေက “RHIAE” လို႔ရာ ထြက္ရဖို႔။ “ဟိ” ကို က်ေက (HIAE) လို႔ထြက္ရဖို႔။ ( ေဒပိုင္အဂၤလိပ္အကၡရာနန္႔ အသံထြက္ျပစြာကို Transliteration လို႔ေခၚပါေရ။ Phonetic Symbol နန္႔ မတူပါသိမ့္။
Phonetic Symbol က ပညာသွ်င္တိရာ နားလည္ႏိုင္ေရ။ အရပ္သား အဂၤလိပ္က Transliteration နန္႔ျပေက နားလည္ႏိုင္ေရ။ အင္ဒိုနီးသွ်ားဘာသာစကားကိုလည္း ေဒပိုင္ရီြးစာ တိြရပါေရ) “ရွိ” ကို ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိအသံနန္႔ ဆိုေက “SHI ” လို႕ ထြက္စြာတိြရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိစြာ ရခိုင္လူဦးရီြ၏ (၉၀) ရခိုင္ႏႈန္းေလာက္ နီထိုင္ကတ္ေတ နီရာပါ။ ရခိုင္သားအမ်ားစုက ကၽြန္းမွာပါ။ ေယနန္႔ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာေျပာကတ္ေတ ရခိုင္အသံထြက္ရာ အမွန္ျဖစ္ရပါဖို႔။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာ အေျပာစကားမွာ “ဟိ” လည္းဟိေရ။ “ရွိ” လည္း ဟိပါေရ။
၁။ နီ အရွိဘက္ကထြက္ေတ။
၂။ ရၿဖီးခ်ပ္ေတာင္စြာ စစ္ေတြ၏အရွိဘက္မွာ ဟိေရ။
၃။ မင္းရို႕ႏွစ္ေယာက္ အရပ္အရွိရွိကာေ၀။
၄။ ေဒ၀ါးႏွစ္ပိုင္းအရွိရွိပ်ာယ္။
၅။ ဆန္ကို သိုက္ဒံုနန္႔ ရွိရွိျခင္ခ။
၆။ ေဒနိမိုးထက္ ထမင္းအရွိရွိရာက်ေရ။
၇။ ရွိကိုေနာက္ကို ၾကည့္လို႔လား။
၈။ ရွိအနာဂါတ္ကို ေမွ်ာ္ၾကည့္ရဖို႔။
၉။ ရွိနီေစာေမာင္လာပ်ာယ္။
၁၀။ အေခ်တိ ရွိခိုးနီကတ္ေတ။
ေဒ၀ါက်တိကိုၾကည့္ေက “ရွိ” ၏အနက္စြာ
(က) အရွိဘက္
(ခ) အရပ္အနိမ့္အျမင့္ တူညီျခင္း
(ဂ) အျပည့္ဟိျခင္း
(ဃ) အပိုအလိုမဟိျဖစ္ျခင္း
(င) ေနာင္ျဖစ္လာဖို႔ကိစၥကို ဆိုလိုျခင္းအစဟိေရ အနက္တိထြက္စြာ တိြရေရ။ ေယနန္႔
“ခ်ဇားရွီမွာ ဒဂၤါးငါးျပား ရွိ သည္ ။
“ျမတ္သာထြန္း အခန္းထဲမွာ ရွိ သည္ ။
“ေဒနိ စာမီးပြဲ ရိွသည္ ။
“ေမာင္သာဘန္း ရန္ကုန္လားဖို႔ ရွိ သည္။
“သက္ ရွိ လူသား ”
“လက္ ရွိ အနီအထား”
အစဟိေရ အသံုးအႏႈန္းတိစြာ ရခိုင္သဒၵါနန္႔ၾကည့္ေက မွားယြင္းနီစြာ တိြရပါေရ။ “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ရပါဖို႕။
ရခိုင္ၿမိဳ႕ႀကီးသားတခ်ိဳ႕က “ရွိ” အသံုးမွားနီစြာကို တိြလားကတ္ေတခါ ေနာက္ကိုတလွမ္းမဆုတ္ခ်င္လို႔ “ယိွ”
(SHI) ဆိုၿပီးပ်င္လို႔ ရီြးလာစြာတြိရျပန္ေရ။ ေဒနိ ၿမိဳ႕မွာသံုးေရ စကားသံနန္႔ ကိုက္ေကလည္း ရခိုင္အမ်ားစုျဖစ္ေတ ကၽြန္းစကားနန္႔က မကိုက္။ ရုပ္ရင္းရို႕၊ သဒၵါရို႕၊ အဘိဓာန္ရို႕နန္႔လည္း မကိုက္။ ေယနန္႔ ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိ ကၽြန္းကရခုိင္တိနန္႔ တသားတည္းက်ေအာင္ ေနာက္ကိုတလွမ္း ဆုတ္ကတ္ရဖို႔ ျမင္မိပါေရ။ ေျပာေရခါ “ရွိ” (SHI) နန္႔ “ယိွ” (YHI ) ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” (HIAE) လို႔ ျပန္ပ်င္ေျပာကတ္ပါေမ။ ရီြးေရခါလည္း “ရွိ” နန္႔ “ယိွ” ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” လို႔ ပ်င္ရီြးကတ္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာပါဖို႕။ ေနာက္ကို တလွမ္းဆုတ္သင့္စြာမွာ ဆုတ္ရပါဖို႔။ မဟုတ္ေက ရခိုင္စကားေပ်ာက္လားဖို႔ရာ ဟိပ်ာယ္။ ရခိုင္ဘာသာ အရြီးအသားကိစၥကို လူအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မရ။ ေဖသာအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မႏိုင္။ ပညာနန္႔ရာ ပ်င္ရဖို႔။ ရခိုင္သဒၵါသေဘာကို စိစိကိုက္ကိုက္ ေလ့လာၿပီးေက၊ ျပည္သူအမ်ားေျပာစကားနန္႔ ညွိယူလိုက္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာဖို႔ ေသခ်ာပါေရ။
(အသွ်င္သူရိယ)
အကိုးအကား
(ရွိေဟာင္းရခိုင္ေက်ာက္စာမ်ား- ဦးဦးသာထြန္း)
ေအာင္တံခြန္ ၀ံသရကၡိတမဂၢင္း အတြဲ(၂) အမွတ္ (၁) မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။
“ဟိ” အသံုးကို ရွိေခတ္ရခိုင္ေက်ာက္စာတိမွာ ပီပီျပင္ျပင္ တိြရပါေရ။ ရခိုင္ေက်ာက္စာအားလံုး “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ေတ။ “ဟိ” အသံုးတိြရေရ ေက်ာက္စာတခ်ိဳ႕ကို ဥပမာအျဖစ္ ေဖာ္ျပပါေမ။
၁။ တပည္သာသိရိကႆဖသည္ လုပ္အံ့သည္ဥစြာ ဟိလွ်က္ (မင္းထီးေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၆၅၇) ၂။ သာသနာငါေထာင္စိေအာင္ ဟိစိေသာ (ေ၀သာလီ ေရႊေတာင္ေစတီေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၈၈၁) ၃။ ပိုင္ရို၀္ မဟိဟူ၍ ဆို၀္လတ္သ္ွ (မဟာ၀ိနိယ္ဓိုင္ေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၉၀၅) ၄။ လြန္လီၿပီေသာခါေစာမြန္အစ ဟိေသာ (ကလံုေတာင္ဘုရားေက်ာက္စာ၊ ပထမမ်က္ႏွာ၊ သၾကစ္ ၉၄၇) ၅။ ၀ါးခုနစ္ေဆ ဟိရာအနက္တြင္ ၾဆာေတာ္ (ကုလားတန္းစားေက်ာက္စာ၊ သၾကစ္ ၁၀၇၀) အခုေခတ္ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာလည္း “ဟိ” ကို ပီပီျပင္ျပင္ သံုးကတ္တုန္းသိမ့္။ ရမ္းၿဗဲလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ ေျမာက္ဦးလီသံမွာလည္း တိြရေရ။ အေျပာဘာသာစကား မွာ “ဟိ” ကို “ဟိန္႔” လို႔ အသံထြက္စြာ တိြရပါေရ။
ေဒသအလိုက္အသံအယင့္၊ အယူကြဲစြာပါရာ။ မူလရုပ္ရင္းက “ဟိ” ကို ေျပာစြာရာျဖစ္ေတ။
ရခိုင္အသံုး “ဟိ”
(HIAE) ကို ေဒနိျမန္မာစာ၊ ျမန္မာစကားမွာ “ရွိ” လို႔သံုးစြာကို တိြရပါေရ။ ပုဂံေခတ္ ျမန္မာေက်ာက္စာတိမွာကေတာ့ “ဟိ” အသံုးရာ တိြရေရ။ ပုဂံသားတိ ေျပာစကားမွာလည္း “ဟိ” ရာ ဟိလီဖို႔။ ေဒနိရခိုင္ေဒသ ၿမိဳ႕ႀကီးတိက ၿမိဳ႕ႀကီးသားတိပါးစမွာ၊ အရီြးအသားတိမွာ “ရွိ” ကို တိြနီရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းကစကား “ဟိ” ကို “ရိွ” လို႔ ေျပာနီကတ္စြာပါ။ “ရွိ” ကို ရခိုင္ကၽြန္းစကားစစ္စစ္နန္႔ အသံထြက္ေက “RHIAE” လို႔ရာ ထြက္ရဖို႔။ “ဟိ” ကို က်ေက (HIAE) လို႔ထြက္ရဖို႔။ ( ေဒပိုင္အဂၤလိပ္အကၡရာနန္႔ အသံထြက္ျပစြာကို Transliteration လို႔ေခၚပါေရ။ Phonetic Symbol နန္႔ မတူပါသိမ့္။
Phonetic Symbol က ပညာသွ်င္တိရာ နားလည္ႏိုင္ေရ။ အရပ္သား အဂၤလိပ္က Transliteration နန္႔ျပေက နားလည္ႏိုင္ေရ။ အင္ဒိုနီးသွ်ားဘာသာစကားကိုလည္း ေဒပိုင္ရီြးစာ တိြရပါေရ) “ရွိ” ကို ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိအသံနန္႔ ဆိုေက “SHI ” လို႕ ထြက္စြာတိြရပါေရ။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိစြာ ရခိုင္လူဦးရီြ၏ (၉၀) ရခိုင္ႏႈန္းေလာက္ နီထိုင္ကတ္ေတ နီရာပါ။ ရခိုင္သားအမ်ားစုက ကၽြန္းမွာပါ။ ေယနန္႔ ရခိုင္ကၽြန္းရြာတိမွာေျပာကတ္ေတ ရခိုင္အသံထြက္ရာ အမွန္ျဖစ္ရပါဖို႔။ ရခိုင္ကၽြန္းရြာ အေျပာစကားမွာ “ဟိ” လည္းဟိေရ။ “ရွိ” လည္း ဟိပါေရ။
၁။ နီ အရွိဘက္ကထြက္ေတ။
၂။ ရၿဖီးခ်ပ္ေတာင္စြာ စစ္ေတြ၏အရွိဘက္မွာ ဟိေရ။
၃။ မင္းရို႕ႏွစ္ေယာက္ အရပ္အရွိရွိကာေ၀။
၄။ ေဒ၀ါးႏွစ္ပိုင္းအရွိရွိပ်ာယ္။
၅။ ဆန္ကို သိုက္ဒံုနန္႔ ရွိရွိျခင္ခ။
၆။ ေဒနိမိုးထက္ ထမင္းအရွိရွိရာက်ေရ။
၇။ ရွိကိုေနာက္ကို ၾကည့္လို႔လား။
၈။ ရွိအနာဂါတ္ကို ေမွ်ာ္ၾကည့္ရဖို႔။
၉။ ရွိနီေစာေမာင္လာပ်ာယ္။
၁၀။ အေခ်တိ ရွိခိုးနီကတ္ေတ။
ေဒ၀ါက်တိကိုၾကည့္ေက “ရွိ” ၏အနက္စြာ
(က) အရွိဘက္
(ခ) အရပ္အနိမ့္အျမင့္ တူညီျခင္း
(ဂ) အျပည့္ဟိျခင္း
(ဃ) အပိုအလိုမဟိျဖစ္ျခင္း
(င) ေနာင္ျဖစ္လာဖို႔ကိစၥကို ဆိုလိုျခင္းအစဟိေရ အနက္တိထြက္စြာ တိြရေရ။ ေယနန္႔
“ခ်ဇားရွီမွာ ဒဂၤါးငါးျပား ရွိ သည္ ။
“ျမတ္သာထြန္း အခန္းထဲမွာ ရွိ သည္ ။
“ေဒနိ စာမီးပြဲ ရိွသည္ ။
“ေမာင္သာဘန္း ရန္ကုန္လားဖို႔ ရွိ သည္။
“သက္ ရွိ လူသား ”
“လက္ ရွိ အနီအထား”
အစဟိေရ အသံုးအႏႈန္းတိစြာ ရခိုင္သဒၵါနန္႔ၾကည့္ေက မွားယြင္းနီစြာ တိြရပါေရ။ “ဟိ” ကိုရာသံုးကတ္ရပါဖို႕။
ရခိုင္ၿမိဳ႕ႀကီးသားတခ်ိဳ႕က “ရွိ” အသံုးမွားနီစြာကို တိြလားကတ္ေတခါ ေနာက္ကိုတလွမ္းမဆုတ္ခ်င္လို႔ “ယိွ”
(SHI) ဆိုၿပီးပ်င္လို႔ ရီြးလာစြာတြိရျပန္ေရ။ ေဒနိ ၿမိဳ႕မွာသံုးေရ စကားသံနန္႔ ကိုက္ေကလည္း ရခိုင္အမ်ားစုျဖစ္ေတ ကၽြန္းစကားနန္႔က မကိုက္။ ရုပ္ရင္းရို႕၊ သဒၵါရို႕၊ အဘိဓာန္ရို႕နန္႔လည္း မကိုက္။ ေယနန္႔ ၿမိဳ႕ႀကီးသားရခိုင္တိ ကၽြန္းကရခုိင္တိနန္႔ တသားတည္းက်ေအာင္ ေနာက္ကိုတလွမ္း ဆုတ္ကတ္ရဖို႔ ျမင္မိပါေရ။ ေျပာေရခါ “ရွိ” (SHI) နန္႔ “ယိွ” (YHI ) ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” (HIAE) လို႔ ျပန္ပ်င္ေျပာကတ္ပါေမ။ ရီြးေရခါလည္း “ရွိ” နန္႔ “ယိွ” ကိုဖ်က္ၿပီး “ဟိ” လို႔ ပ်င္ရီြးကတ္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာပါဖို႕။ ေနာက္ကို တလွမ္းဆုတ္သင့္စြာမွာ ဆုတ္ရပါဖို႔။ မဟုတ္ေက ရခိုင္စကားေပ်ာက္လားဖို႔ရာ ဟိပ်ာယ္။ ရခိုင္ဘာသာ အရြီးအသားကိစၥကို လူအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မရ။ ေဖသာအားနန္႔လည္း ပ်င္လို႔မႏိုင္။ ပညာနန္႔ရာ ပ်င္ရဖို႔။ ရခိုင္သဒၵါသေဘာကို စိစိကိုက္ကိုက္ ေလ့လာၿပီးေက၊ ျပည္သူအမ်ားေျပာစကားနန္႔ ညွိယူလိုက္ေက ရခိုင္အရီြးအသား တည္ၿငိမ္လာဖို႔ ေသခ်ာပါေရ။
(အသွ်င္သူရိယ)
အကိုးအကား
(ရွိေဟာင္းရခိုင္ေက်ာက္စာမ်ား- ဦးဦးသာထြန္း)
ေအာင္တံခြန္ ၀ံသရကၡိတမဂၢင္း အတြဲ(၂) အမွတ္ (၁) မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။
.......................................
ဂနိန္႔ရခိုင္ျပည္
Posted by Arakan Research Centre
on 03:15.
Filed under
ပင္မစာမ်က္ႏွာ,
ရခိုင္စာပီ
ဘုမၼိနက္သန္ျမီတြက္ ရည္စူး ငါရို႕လားရဖို႔လမ္း သတ္မွတ္ခ်က္နန္႔အညီ ကိုယ္က်ိဳးအတၱ ကပ္နီေရ ငါရို႕အက်င့္ဆိုးတိကို အမ်ားအက်ိဳးဖက္ကိုလွည့္ ရင္ဖတ္က ထြက္လာေရသြီး ျခီမဦးထိ စီးက်ေကေလ့ လြတ္ေျမာက္ရာလမ္း မီးပန္းေဖာက္ဖို႔ အႏိူးရမခက္ေအာင္ တတူအိပ္ကတ္ေမ။ (ထြန္းလင္းစိုး)ဆက္သြယ္ခ်င္ေက ။..Arakanresearchcentre@gmail.com..။ သို႔ ဆက္သြယ္ႏိူင္ပါသည္။
