ျမန္မာ႐ုိ ့အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္ကရခိုင္ျပည္
ပင္မစာမ်က္ႏွာ, ရခိုင္သမိုင္းေႀကာင္းမ်ား 05:06
Arakan Under Burmese Rules (1784-1824AD)
ျမန္မာ႐ုိ ့အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္ကရခိုင္ျပည္
(ခရစ္ ၁၇၈၄-၁၈၂၄)
မဟာရာဇ၀င္နန္ ့ရခိုင္ရာဇ၀င္ရို ့ကို အျခီခံစြာပါ။
ဦးစံေရႊဘု
(၂၀၀၇ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၁၄ ဘာသာျပန္သည္။)
http://arakanfuture.blogspot.com/
ျမန္မာ႐ုိ ့အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္ကရခိုင္ျပည္
(ခရစ္ ၁၇၈၄-၁၈၂၄)
ျမန္မာ႐ုိ ့ပထမဆုံးလုပ္ေဆာက္ခ်က္ကေတာ့ခါ ရခိုင္ျပည္က(၁၆၈၅-၁၇၈၄)ကာလ ေနာက္ဆံုးဘုရင္(၂၄)ပါး အုပ္ခ်ဳပ္မႈအတြင္း တာရွည္တာမ်ားျဖစ္ေပၚနီခေရ တရားဥပေဒကင္းမဲ့မႈကို ႏွိမ္နင္းကြမ္ညွပ္ပစ္စြာပါ။ လူဆိုးဓားမရတိ ကို မရမခ်င္းလိုက္လံဖမ္းဆီးပါေရ။ ရေကရက္ရက္စက္စက္ ႏွိပ္စက္ေတ။ သံႀကိဳးနန္႔ခ်ိဳင္ထားေရ။ ယင္းပိုင္လုပ္ေဆာင္ နီခ်ိန္အတြင္း အင္းဝအိမ္ရွိမင္းသားက ေၾကျငာခ်က္တစ္ခုထုတ္ျပန္ပါေရ။ ရခိုင္တစ္ျပည္လံုးကို အင္းဝဘုရင္ ဘိုးေတာ္ဘုရားက သိမ္းပိုက္အုပ္ခ်ဳပ္လိုက္ဗ်ာယ္ဆိုေရအေၾကာင္းပါ။ (ဘိုးေတာ္ဘုရား၏ ေနျပည္ေတာ္စြာ အမွန္က အမရပူရပါ။ ၁၁၈၉ ဘႀကီးေတာ္လက္ထက္က်ခါမွ ထီးနန္းကိုအင္းဝသို႔ ေျပာင္းေရလို႔ ညိဳျမ၏ကုန္းေဘာင္ ရွာပံုေတာ္(သတၱမအႀကိမ္) စာ-၂၂ မွာေဖာ္ျပထားပါေရ-ဘာသာျပန္သူ) လူတန္းစားအလႊာအသီးသီးက ရခိုင္သား ေပါင္းတစ္သိန္းနန္႔သွ်စ္ေသာင္းကို သံု႔ပန္းအျဖစ္ျမန္မာျပည္သို႔ ေခၚယူလားပါေရ။ မဟာမုနိ႐ုပ္ရွင္ ေတာ္ျမတ္ကို ျမန္မာျပည္သို႔ ပင့္ယူလားၿပီးေက အဂုမႏၱေလးယွိ ရခိုင္ဘုရားမွာ ထားပါေရ။ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းတိ ေစတီပုထိုးတိနန္႔ အျခားဘာသာေရးအေဆာက္အဦးတိကို စနစ္တက်ဖ်က္ဆီးပစ္ပါေရ။
ျမန္မာ႐ုိ႔၏ အုပ္ခ်ဳပ္မႈကာလအစပိုင္းမွာခါ အားနည္းေပ်ာ့ညံ့ေကလည္း ကိုယ္အားကိုယ္ကိုးပနာ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈတိ ယွိခလီပါေရ။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္တစ္ေယာက္က ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါ တဆိတ္ေကနန္႔ ပုန္ကန္ပါေရ။ မေအာင္ျမင္ပါ။ ပုန္ကန္သူတိကို ျမန္မာ႐ုိ႔ဖမ္းမိလားခေရအခါ ယင္းပုန္ကန္သူတိပါ၊ ပုန္ကန္သူ႐ို႔၏အမ်ဳိးအဆြီတိပါ၊ ပုန္ကန္ေရေဒသက ရပ္သူရပ္သားတိပါ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာေသာ လူတိကို ရက္ရက္စက္စက္ သတ္ျဖတ္သုတ္သင္ပစ္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ပုန္ကန္မႈတိမ်ဳိး ဆက္တိုက္ဆက္တိုက္ ျဖစ္ေပၚလာေရအခါမွာ ရခိုင္တစ္ျပည္လံုး လူေပါင္းသိန္းေပါင္းမ်ားစြာ အသတ္ျဖတ္ခံကတ္ရပါေရ။
၁၅ ရာစုနန္႔ ၁၆ ရာစုကာလအတြင္း ရခိုင္ျပည္ဆိုစြာ ကမၻာ့အရွိပိုင္းမွာ အင္အားအႀကီးမားဆံုးတိုင္းျပည္တိထဲက တစ္ခုျဖစ္ေတလို႔ေပၚတြင္မွတ္တမ္းတိမွာ ေဖာ္ျပထားပါေရ။ ရခိုင္ဘုရင္မွာအျမဲတမ္းစစ္တပ္ႀကီးတစ္ခုယိွေရ၊ စစ္ပညာကၽြမ္းက်င္တတ္ေျမာက္ေတ၊ စစ္ရီးအတြ႔ံအႀကဳံႂကြယ္ဝေရဆိုစြာ သိရပါေရ။ ႏူိင္ငံျခားတိုင္းျပည္တိနန္႔ ကုန္သြယ္ေရာင္းဝယ္မႈတိယွိခေရ၊ ရခိုင္ျပည္၏လူဦးေရလည္းသြင့္ အဂုေခတ္သစ္ႂကြယ္ဝခ်မ္းသာေရႏူိင္ငံတိမွာယွိေရလူဦးေရတိနန္႔ ႏႈိင္းယွဥ္ၾကည့္ႏူိင္ေရလို႔ဆိုပါေရ။ ၿဗိတိသွ်၊ အဂၤလိပ္႐ို ႔သိမ္းပိုက္မိေရအခါမွာ ရခိုင္ျပည္မွာလူဦးေရ တက္တက္ေျပာင္နီပါဗ်ာယ္။ ပုန္ကန္ေတာ္လွန္မႈတိ ၿငိမ္သက္လားေအာင္ဆိုေရ ရည္ရြယ္ခ်က္နန္႔ အစုလိုက္အျပဳံလိုက္သတ္ျဖတ္သုတ္သင္ပစ္မႈတိေၾကာင့္ အခုပိုင္လူဦးေရေလ်ာ့နည္းလာရျခင္းျဖစ္ပါေရ။
ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈတိျဖစ္ခစြာထဲမွာ ဟာရီေဆြ(Hari Tsway)ေခါင္းေဆာင္ေရပုန္ကန္မႈကေတာ့ခါ ျမန္မာ႐ုိ႔ကိုအႀကီးအက်ယ္ ဒုကၡပီးႏူိင္ခပါေရ။ ျမန္မာ႐ို ႔အုပ္ခ်ဳပ္မႈကိုလည္း ဂေယာက္ဂယက္ျဖစ္လားစီခပါေရ။ ဟာရီေဆြနန္႔ သူ႔ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါတိစြာ ျမန္မာတပ္တိကို အႀကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ လာေရာက္စီးနင္းတိုက္ခိုက္ ေအာင္ပြဲခံႏူိင္ခပါေရ။ ေနာက္ဆံုးမွာ ျမန္မာတပ္တိစြာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ ႔တြင္းထဲအထိ ဆုတ္ခြာပနာခုခံနီခကတ္ရပါေရ။ ဟာရီေဆြ၏ တပ္တိစြာၿမိဳ ႔ျပင္နန္႔ သံုးမိုင္အကြာမွာ စခန္းခ်ဝန္းရံထားပါေရ။ ယင္းပိုင္အခ်ိန္မွာ ရမ္းျဗဲနန္႔မာန္ေအာင္႐ို႔ကရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိစြာ ဟာရီေဆြနန္႔ပူးေပါင္းလာကတ္ပါေရ။ ယေကလည္း စစ္ဆင္ေရးစီမံခ်က္တိနန္႔ ပတ္သက္လို႔သေဘာထားခ်င္းမကိုက္ညီေရအတြက္ မၾကာခင္မွာပင္ ျပန္လားခကတ္ပါေရ။ ယင္းေၾကာင့္ ရခိုင္ျပည္လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ သီြးစည္းညီညြတ္စြာေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္ဖို႔ကိစၥစြာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကင္းမဲ့လားခရပါေရ။
ယင္းကစလို႔ ရခိုင္ျပည္အတြက္ ၿဂိဳလ္ဆိုးႀကီးဝင္စြာပါဗ်ာယ္ေယ။ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈအ႐ႈံးနန္႔ အဆံုးသတ္လားခပနာ ဟာရီေဆြလည္းစစ္တေကာင္းကိုထြက္ၿပီး ခိုလႈံလားခပါေရ။ ျမန္မာတပ္တိက သူ႔ကိုလိုက္ဖမ္းပါသိေရ။ ရာမူးယိွ အဂၤလိပ္တပ္တိက ျမန္မာတပ္တိကိုတားဆီးထားလိုက္လို႔ လြတ္ေျမာက္လားခစြာပါ။ ဟာရီေဆြကို သူ႔႐ို ႔လက္သို႔အပ္ဖို႔ျမန္မာ႐ို ႔ေတာင္းဆိုစြာကို အဂၤလိပ္တိက ျပင္းျပင္းထန္ထန္ျငင္းပစ္လိုက္ေတအတြက္ ျမန္မာ႐ို ႔လက္ခစဲ ျပန္လာကတ္ရပါေရ။ ယင္းခ်င့္စြာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၅၂မွာျဖစ္ပ်က္ခစြာပါ။
ေအဒီ ၁၇၉၀မွာ အဂၤလိပ္တိအနီနန္႔ ရခိုင္ျပည္ကိစၥမွာ ပထမဆံုးဝင္ေရာက္ပတ္သက္မႈလည္းျဖစ္ပါေရ။
ခရစ္ ၁၇၉၃ မွာ ရမ္းျဗဲကဗိုလ္ေပါလံုး(Pow Loon)ေခါင္းေဆာင္ေရ ပုန္ကန္မႈႀကီးတစ္ခု ျပင္းျပင္းထန္ထန္ျဖစ္ပြားျပန္ပါေရ။ ကာလတစ္ခုအထိေတာ့ခါ ပုန္ကန္မွဳစြာေအာင္ျမင္ခပါေရ။ ေယဒါလည္း သူ ့မွာက လက္နက္လူသူအင္အား ကန္ ့သတ္ ခ်က္ဟိစြာပါကို။ ေယနန္ ့သူရို ့လည္း စစ္တေကာင္းကို၀င္ျပီးပနာ အဂၤလိပ္တို ့ ၏အကာအကြယ္ပီးမွဳကို ေတာင္းခံကတ္ရစြာပါဗ်ာယ္။ ဗိုလ္ေပါလုံးဆိုစြာ ဥပေဒျပင္ဘက္က လူဆိုးဓားမရရာျဖစ္ေတအတြက္ အဂၤလိပ္ပိုင္နက္ထဲမွာ ခိုလွဳံခြင့္ပီးစြာမွားေရ၊ သူရို ့လက္ထဲသို ့အပ္ပါလို ့ ျမန္မာရို ့ ကေတာင္းခံပါေရ။ စစ္တေကာင္းစြာ ယင္းခါက အရွိအိႏိၵယကုမၸဏီပိုင္နက္ပါ။ ယင္းကိစၥကို ဥေရာပသား (အဂၤလိပ္) တစ္ေယာက္က တာ၀န္ယူေျဖယွင္းရပါေရ။ယင္းသူက ဗိုလ္ေပါလုံးကိစၥကို ကုမၸဏီသို ့တင္ျပပါေရ။ ေဒလူစြာ အေဂါင့္ရာ ဓားမရဆိုေက ဖမ္းပနာအက်ဥ္းခ်ထား၊ ဓားမရမဟုတ္ေက လႊတ္ပီးလိုက္လို ့ ကုမၸဏီကအမိန္ ့ခ်ပါေရ။
ေယခါျမန္မာရို ့က ယင္းအဂၤလိပ္ကို ေငြေၾကးအမ်ားအျပားလာဘ္ထိုးလိုက္ေတအတြက္ ဗိုလ္ေပါလုံးကိုဖမ္းပနာ ျမန္မာရို ့လက္ကိုပီးအပ္လိုက္ပါေရ။ ဗိုလ္ေပါလုံးကို ျမန္မာျပည္သို ့ေခၚယူပနာသုတ္သင္ပစ္လိုက္ပါေရ။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ယင္းအဂၤလိပ္၏မရိုးမသားေဆာင္ရြက္လုပ္ကိုင္မွဳကို ကုမၸဏီဒါရိုက္တာတိၾကားသိလားခေရအတြက္ သူ ့ကိုရာထူး ခ်ပနာ အေရးမပါေသာစစ္ေရးတာ၀န္တစ္ခု ပီးထားလိုက္ပါေရ။
သကၠရာဇ္ ၁၁၅၇ (ခရစ္ ၁၇၉၅)မွာ မိတိၳလာကန္ေဘာင္တစိတ္တေဒသ ေပါက္ထြက္ျပိဳက်လားပါေရ။ ယင္းခ်င့္ကိုျပန္လို ့ျပဳျပင္ဖို ့အတြက္ ရခိုင္သားတစ္ေထာင္ကို အာဏာနန္ ့အဓမၼပို ့ပါေရ။ ဇာေၾကာင့္လဲေတာ့ခါမသိပါ။ ယင္းရခိုင္သားအားလုံး တစ္ေယာက္မက်န္ မိတိၳလာမွာ သီေပ်ာက္လားခကတ္ပါေရ။
၁၁၅၉ ခုႏွစ္ (ခရစ္ ၁၇၉၇)မွာ ျမန္မာရို ့သိမ္းယူလားခေရ ပိဋကတ္သုံးပုံကို ဘိုးေတာ္ဘုရားအမိန္ ့နန္ ့ျပန္ပို ့ပနာ ေျမာက္ဦးျမိဳ ့ေတာ္၏အရွိဘက္မွာ ပိဋကတ္တိုက္တည္ေဆာက္လို ့ထိန္းသိမ္းထားလီပါေရ။
ျမန္မာအုပ္စိုးသူရို ့၏ ရခိုင္ျပည္မွာ က်င့္သုံးျပဳမူလားခေရ ရက္စက္မွဳတိ၊ လူသားမဆန္မွဳတိစြာ သမိုင္းမွာတစ္ပုတပင္ သက္သီျပလို ့ယွိလီပါေရ။ ဘယ္သယ္ပိုင္တစ္ခုလည္း ခုခံကာကြယ္ႏိုင္စြမ္းမယွိေရ ေယာက်ၤား၊မိန္းမ၊ အေခ်သူငယ္တိကို မဟုတ္မမွန္စြပ္စြဲေျပာဆိုပနာ အစုလိုက္အျပဳံလိုက္သုတ္သင္သတ္ျဖတ္မွဳတိ နိစဥ္နန္ ့ အမွ်ယွိနိန္ပါေရ။ ရခိုင္ျပည္ကို ျမန္မာရို ့အုပ္စိုးမွဳ ႏွစ္ ၄၀ သမိုင္းဆိုစြာ သြီးေခ်ာင္းစီးသမိုင္းတစ္ခုပါဗ်ာယ္။ အတိတ္ကာလက ယွိခဖူးေရ ဇာတိုင္းျပည္တခု၏သမိုင္းမွာလည္း ေဒပိုင္ရက္စက္ယုတ္မာမွဳမ်ိဳး မယွိခလီဖူးပါ။
ယင္းအတြက္ေၾကာင့္ ျမန္မာရို ့လက္ထဲကအာဏာကို အဂၤလိပ္ရို ့လႊဲေျပာင္းယူလိုက္ေတအခါမွာ ရခိုင္တစ္ျပည္လုံးစြာေတာၾကီးမ်က္မဲဖုံးပနာ စတုရန္းတစ္မိုင္မွာ နိန္ထိုင္သူလူေပါင္း ၂၀ ေက်ာ္ရာက်န္လိုက္ဗ်ာယ္လို ့ ဆိုေက အံ့ၾသစရာယွိပါဖို ့သိလားေယ။
ျမန္မာရို ့၏ရြီတြက္လို ့မရႏိုင္ေသာ အစုအျပဳံလိုက္သတ္ျဖတ္မွဳတိေၾကာင့္ လူဦးေရအၾကီးအက်ယ္ေလ်ာ့နည္း က်ဆင္းလားခေရ တိုင္းျပည္တစ္ခုမွာ တိုင္းျပည္တစ္ခုမွာ ျငိမ္းခ်မ္းတည္ျငိမ္မွဳျမွင့္တင္ပီးဖို ့ရည္ရြယ္ခ်က္နန္ ့ ဘုရင္ခံခ်ဴပ္က ရခိုင္ျပည္အတြက္ခန္ ့အပ္စီလႊတ္လိုက္ေတ အဂၤလိပ္အရာယွိတစ္ေယာက္၏အေၾကာင္းကို ရခိုင္ရာဇ၀င္ထဲမွာ မွတ္တမ္းတင္ထားယွိပါေရ။ ယင္းအရာယွိစြာ (………….) တစ္ေယာက္ျဖစ္ျပီးေက သူ ့ ကို ရခိုင္သားရို ့က (……………..) လို ့ ေခၚကတ္ပါေရ။ ယင္းပုဂိၢဳလ္စြာ သူ ့တာ၀န္တိကို တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း ေဆာင္ရြက္ေအာင္ျမင္ခပါေရ။ ယျပီးေက အိႏိၵယနန္ ့ ရခိုင္ျပည္ရို ့ကုန္းလမ္းကုန္သြယ္မွဳ ဆက္ဆံေရးပြင့္လင္းလာဖို ့ အတြက္လည္း ၾကိဳးပမ္းပီးခပါေရ။ ၁၁၆၁ ခုႏွစ္ (ခရစ္ ၁၇၉၉) မွာပါ။ ယင္းကုန္သြယ္ေရးညီလာခံစြာ ေအာင္ဆိပ္ (Aungtsit) က ဘားဘူေတာင္ျခီရင္းမွာ က်င္းပျပဳလုပ္ခစြာျဖစ္ပါေရ။
အင္း၀ဘုရင္က ရခိုင္သားတိအေပၚမွာ ပီးအပ္ခ်မွတ္ေတ တာ၀န္တိကိုေအာက္မွာေဖာ္ျပလိုက္ပါေရ။
ခရစ္ ၁၈၀၀ ျပည့္မွာ အိမ္ေထာင္စုတစ္စုစီကို ၃ ခု ထပ္ခြဲပစ္ပနာ အိမ္ေထာင္စုတိုင္းအတြက္ျမီခြန္ေကာက္ယူပါေရ။ ေနာက္ ၆ လအၾကာမွာ လူပ်ိဳ ၃၀၀ ကို ဘုရင့္နန္းေတာ္မွာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ဖို ့ ပို ့လႊတ္ပါေရ။ ယင္းသူရို ့၏ လက္ေမာင္းမွာ ဘုရင္မင္းျမတ္၏ကြ်န္ျဖစ္ေၾကာင္း မွင္ထိုးပီးပါေရ။ ၁၈၀၁ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလမွာ ရခိုင္သားတစ္ေထာင္ကို စစ္မွဳထမ္းဖို ့အတြက္ ျမန္မာျပည္သို ့ပို ့ပါေရ။ ၁၈၀၂ ခုႏွစ္ကစလို ့ ရခိုင္သားတစ္ေယာက္စီ ၁ က်ပ္က်အခြန္ေဆာင္ရပါေရ။ ႏို ့စို ့ေခ် ေတာင္ကင္းလြတ္ခြင့္မရပါ။ ယင္းခ်င့္ကို (………..) လို ့ေခၚပါေရ။ ၁၈၀၃ ခုႏွစ္မွာ ရခိုင္သားတိအားလုံးအမရပူရကိုလားပနာ ဆင္ျဖဴေတာ္ကိုဖူးေမွ်ာ္ပူေဇာ္ကတ္ရပါေရ။ ၁၈၀၅ ခုႏွစ္မွာ ပုံမွန္ပီးေဆာင္နိန္က် အခြန္ေငြမွာထပ္ပနာလူတစ္ေယာက္စီ တစ္က်ပ္ႏွဳန္းအခြန္ထပ္ေဆာင္ကတ္ရပါေရ။ ပထမေကာက္ခံစြာ မလုံေလာက္လို ့ပါလတ္။ ေနာက္ ၂ ႏွစ္အၾကာမွာ ျမန္မာတပ္တိ ယိုးဒယားကို စစ္ခ်ီတက္ကတ္ရပါေရ။ ရခိုင္ျပည္က စစ္သားတိအားလုံးလည္း လိုက္ပါကတ္ရပါေရ။ ၁၈၀၉ ခုႏွစ္မွာ ဘိုးေတာ္ဘုရားက သံတြဲျမိဳ ့စားကို အိႏိၵယျပည္ ကပၸိလ၀တၳဳျမိဳ ့သို ့ စီလႊတ္ပနာ ကပၸိလရေသ့၏ရုပ္ထုကိုအရွာခိုင္း ပါေရ။ မရခပါ။ အာေသာကမင္းၾကီးသြန္းလုပ္ကိုးကြယ္ခေရ ဗုဒၶရုပ္ပြားေတာ္ႏွစ္ဆူ၊ ဗုဒၶဂါယာက ဓါတ္ေတာ္မြီေတာ္တဆိတ္ေကနန္ ့ျပန္ လာလတ္ပါေရ။
သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ (ခရစ္ ၁၈၁၁)မွာ ဧရာမပုန္ကန္ေတာ္လွန္မွဳၾကီးတစ္ခုျဖစ္ပြါးလာပါေရ။ ယင္းပုန္ကန္မွဳကို လူစြမ္းေကာင္းတစ္ေယာက္ျဖစ္ေတ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံက ဦးေဆာင္ပါေရ။ စြမ္းရည္သတၱိနန္ ့နည္းပရိယာယ္ၾကြယ္၀ ေရအတြက္ ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါနန္ ့လက္ေထာက္ေခါင္းေဆာင္ေခ်တိအမ်ားအျပားစုေဆာင္းရယွိပါေရ။ ခ်င္းပ်ံ၏ ပုန္ကန္မွဳစြာ နတ္ျမစ္ကမူလဇစ္ျမစ္အစျပဳလာစြာပါ။ ေနာက္ပိုင္းခါတဆတ္ဆတ္နန္ ့ ရခိုင္ေဒသတစ္ခုလုံးက ရခိုင္သားရို ့၏ေထာက္ခံအားပီးမွဳကို ရယွိလာစြာျဖစ္ပါေရ။ ႏွိမ္ႏွင္းဖို ့လႊတ္လိုက္ေတ ျမန္မာတပ္တိလည္း ခ်င္းပ်ံတပ္တိဘားမွာ ထထြက္ၾကီလားရစြာပါဗ်ာယ္။ ေအာင္ပြဲတိအလီလီရလာျပီးေရခါ ခ်င္းပ်ံရို ့စြာ ေျမာက္ဦးျမိဳ ့ေတာ္သို ့ခ်ီတက္လတ္ကတ္ပါေရ။ ခ်ီတက္ရာလမ္းတေလွ်ာက္မွာ တပ္အင္အားလည္း ပိုလို ့ၾကီးထြားလာပါေရ။ ယင္းေၾကာင့္တပ္ခြဲတိအမ်ားအျပားခြဲပနာ စစ္ရီးအရအေရးၾကီးေရနိန္ရာတိမွာ တပ္စြဲထား၊ တျပည္လုံးမွာျပန္ ့ၾကင္းနိန္ေရ ျမန္မာတပ္တိတခုနန္ ့တခုအဆက္အသြယ္မလုပ္ႏိုင္ေအာင္ ျဖတ္ေတာက္ထားလိုက္ႏိုင္ပါေရ။ ယင္းေသနဂၤဗ်ဴဟာစြာ အလွပလွေအာင္ျမင္ပါေရ။ ျမန္မာရို ့အထိနာ နိန္ကတ္ဗ်ာယ္ဆိုေရသတင္းကို ၾကားသိရေရ အတြက္ အင္း၀မင္းစြာ မင္းလွစည္သူကို ဦးစီးခန္ ့ပနာ ၾကီးမားေသာတပ္အင္အားၾကီးတခုကို ရခိုင္ျပည္သို ့စီလႊတ္ပါ ေရ။ ေယဒါလည္း မိုးက်လာဗ်ာယ္ျဖစ္လို ့ မင္းလွစည္သူစြာ သူ ့တပ္အင္အားကို သေရေခတၱရာ (ျပည္)မွာ စခန္းခ်ပနာ ရခိုင္သို ့ခ်ီတက္မွဳကို ဆိုင္းငံ့ထားလိုက္ပါေရ။
ယင္းပိုင္အေျခအေနမ်ိဳးမွာ ရခိုင္ျပည္ကျမန္မာတပ္တိလည္းတြိေရနိန္ရာမွာ ေခ်မွဳန္းခံရေရအတြက္ ဇာလုပ္ရမွန္း
မသိ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကင္းမဲ့ေရအျဖစ္ကို ေရာက္နိန္ကတ္ရပါေရ။
မိမိအေနနန္ ့အသာစီးရလာဗ်ာယ္ဆိုစြာသိလာေရခါ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္ခ်င္းပ်ံစြာ ကုလားတန္ျမစ္၏အေနာက္ဖက္ ဇာ၀တီ/ေဇ၀တီ (Zawadi/Zaiwadi) ျမိဳ ့မွာ ဘိသိက္ခံျပီးေက ဓႏုဓမၼရာဇာဘြဲ ့ကိုခံယူလိုက္ပါေရ။ သူ ့ဘြဲ ့နာေမပါေရ ဒဂၤါးတိကိုလည္း ခပ္ႏွိပ္ပါေရ။ ေငြေၾကးတတ္ႏိုင္ေရ အမ်ိဳးသား၊အမ်ိဳးသမီးတိဘားက တစ္ေယာက္ကို ၂၁ ရူပီးစီအခြန္ေကာက္ခံပါေရ။ ယင္းပိုင္နန္ ့ပင္ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံစြာ မင္းဆိုးမင္းညစ္တစ္ပါး ျဖစ္လာလတ္ပါေရ။ ေျပာဆိုအၾကံပီးမွဳတိကိုလည္း မနာမယူထိုးကန္းလုပ္ပနာ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္လာပါေရ။ ေနာက္လိုက္ငယ္သားတိကို လည္း ညွာတာေထာက္ထားမွဳမယွိေရအတြက္ တဆတ္ဆတ္နန္ ့ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံကို အၾကည္ညဳိပ်က္လာကတ္ပါေရ။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏အာဏာလႊမ္းမိုးမွဳတာမရွည္ခစြာ ယင္းပိုင္အေၾကာင္းခံတိေၾကာင့္ပါ။ ရခိုင္ျပည္သူလူထုရို ့၏အျမင္မွာ ခ်င္းပ်ံနန္ ့စာေက ျမန္မာရို ့၏ႏွိပ္စက္ညွင္းပန္းမွဳပင္က သက္သာသိယင့္ဆိုစြာမ်ိဳးျဖစ္လာေရအတြက္ ျမန္မာတိက ေနာက္ပိုင္းထိုးစစ္ဆင္တိုက္ခိုက္လာေရအခါ ျမန္မာတိကိုရာ အကူအညီပီးကတ္လီပါေရ။ ေျမာက္ဦးျမိဳ ့၀န္ငထင္ေက်ာ္ စြာ စစ္ရီးကြ်မ္းက်င္ေရ တပ္တစ္တပ္ကိုဦးစီးပနာ ခ်င္းပ်ံကိုတိုက္ခိုက္ႏွိမ္ႏွင္းပါေရ။ ရခိုင္ျပည္အႏွံတပ္စြဲထားေရ ခ်င္းပ်ံတပ္တိကိုလည္း အႏိုင္ရလိုက္ႏိုင္ပါေရ။ ယင္းခါကပင္စလို ့ ခ်င္းပ်ံ၏ၾသဇာအာဏာနန္ ့ခ်င္းပ်ံအေပၚေနာက္လိုက္ ငယ္သားရို ့၏ယုံၾကည္အားထားမွဳတိ ယုတ္ေလ်ာ့လာလတ္ပါေရ။
ျမန္မာတပ္တိခ်ီတက္တိုက္ခိုက္လာေရအတြက္ ရခိုင္တပ္မွဴးေခ်တိလည္း ဇာ၀တီ/ေဇ၀တီျမိဳ ့သို ့ထြက္ျပီးလာကတ္ ပနာ ဘုရင္ခ်င္းပ်ံဘားမွာ မိမိရို ့၏ရွုံးနိမ့္မွဳကို အစီရင္ခံလာကတ္ပါေရ။ ဇာပိုင္လုပ္ေက အေကာင္းဆုံးျဖစ္ဖို ့လဲဆိုစြာ ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ကတ္ေတအခါ တစ္ေယာက္ကလည္းတစ္ခြန္းမဟကတ္ပါဗ်ာယ္။ ဗိုလ္မွဴးတစ္ေယာက္ကရာ အဂု အေျခအေနကိုေရာက္လာျပီးမွ စုစည္းခုခံလို ့ေအာင္ျမင္ေကလည္း အက်ိဳးမယွိဗ်ာယ္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေဒခန္းမကိုစြန္ ့ခြာ လားစြာရာ ေကာင္းဖို ့ျဖစ္ေၾကာင္းေျပာဆိုတင္ျပပါေရ။
ေနာက္ ၄-၅ ရက္အၾကာမွာ ျမန္မာတပ္တိခ်ီလာဗ်ာယ္ဆိုစြာ ခ်င္းပ်ံသတင္းရပါေရ။ တပ္တိကိုစုစည္းပနာ ရန္သူကို ရင္ဆိုင္ဖို ့ထြက္ပါေရ။ ေယခါတပ္မွဴးတိကခ်င္းပ်ံ၏အမိန္ ့ကို မနာယူကတ္ပါဗ်ာယ္၊ ျပန္တိုက္ဖို ့ျငင္းဆန္ကတ္ပါေရ။ ခ်င္းပ်ံနန္ ့သူ ့တပ္တိလည္း တကြဲတျပားထြက္ျပီးဖို ့က်လားပါေရ။ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မယွိဗ်ာယ္ဆိုစြာ သိလာေရအတြက္ ခ်င္းပ်ံေရ ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါရို ့ကိုစုစည္းပနာ စစ္တေကာင္းယွိ ျဗိတိသွ်ပိုင္နက္ထဲကို၀င္ျပီးရပါေရ။
ခ်င္းပ်ံကိုသူရို ့လက္ထဲအပ္ဖို ့ ျမန္မာျမိဳ ့၀န္၏ေတာင္းဆိုခ်က္ကို အဂၤလိပ္တိကျပတ္ျပတ္သားသားျငင္းပယ္ ပစ္ပါေရ။ ေယခါျမန္မာျမိဳ ့၀န္က ခ်င္းပ်ံ၏ေနာက္လိုက္တိထဲက ရသမွ်ကို ကတိအမ်ိဳးမ်ိဳးပီးပနာ သြီးေဆာင္ျပန္ေခၚပါ ေရ။ ျပန္ပါလာေရ ရခိုင္သားတိကို ရခိုင္ျပည္ေရာက္စြာနန္ ့အျပတ္ယွင္းပစ္လိုက္ပါေရ။ ယင္းကစလို ့ ျမန္မာျပည္နန္ ့ ရခိုင္ျပည္ ႏွစ္ခုစလုံးမွာ ရခိုင္သားတိကို မ်ိဳးျဖတ္သုတ္သင္ပြဲတိျဖစ္လာလတ္ပါေရ။ ခ်င္းပ်ံ၏ပုန္ကန္မွဳစြာ စုစုေပါင္း တစ္လရာခံခပါေရ။
ပထမဆုံးရခိုင္ျမိဳ ့၀န္စြာ မင္းၾကီးေက်ာ္ထင္ပါ။အုပ္ခ်ဴပ္ျပီးလို ့ ၁၈-လအၾကာ (၁၁၇၅ ခုႏွစ္)မွာ ကြယ္လြန္ပါေရ။ ေနာက္မဟာေနာ္ရထာျမိဳ ့၀န္ျဖစ္လာပါေရ။ ၁၁၇၄-၁၁၇၅ (ခရစ္ ၁၈၁၂-၁၈၁၃)ကာလအတြင္း ရခိုင္ျပည္မွာ ဒုဗိၺကၡႏၱရကပ္အၾကီးအက်ယ္ျဖစ္ေတအတြက္ လူေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ သီၾကီကတ္ရပါေရ။
၁၁၈၀ ခုႏွစ္ (ခရစ္ ၁၈၁၈)မွာ ရမ္းျမဲျမိဳ ့၀န္ေနမ်ိဳးသူက အရွိအိႏိၵယကုမၸဏီဘားသို ့စာရြီးအေၾကာင္းၾကားပါေရ။ စစ္တေကာင္းနယ္က တခ်ိဳ ့ေသာနယ္တိကို ရခိုင္ကအစိုင္အလာပိုင္ဆိုင္ေၾကာင္း၊ ယင္းေၾကာင့္ ေရာင္ပူ၊ ေကာက္ပဇား၊ ေကာက္တီးယားနန္ ့၀န္းက်င္ေဒသတိမွာ နိန္ထိုင္ကတ္ေတ (ရခိုင္) မိသားစုတစ္သိန္းစြာ ျမန္မာရို ့၏ အုပ္ခ်ဴပ္မွဳေအာက္မွာယွိေၾကာင္းေတာင္းဆိုစြာပါ။ ယျပီးေက ယင္းရခိုင္သားတိမွာ ျမန္မာအစိုးရကိုအခြန္ဆက္သရဖို ့၊ မပီးခေက အဂၤလိပ္တိကိုတိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးပစ္ဖို ့လို ့လည္းေဖာ္ျပထားပါေရ။
ဘုရင္ခံခ်ဴပ္က ရန္ကုန္ျမိဳ ့၀န္သတိုးမင္းလွဘားသို ့စာရြီးပနာ ျမန္မာတိကစစ္တိုက္ခိုက္ဖို ့အလိုယွိေရဆိုေက သူ ့ဘက္ကလည္းယင္းကိစၥအတြက္ အဆင္သင့္ျပင္ဆင္ထားေၾကာင္း၊ ယင္းပိုင္ရာစစ္ျပိဳင္တိုက္ခိုက္ကတ္ဖို ့ဆိုေက ျမန္မာရို ့ဘက္ကေထာင္ျပတ္ေသာင္းျပတ္သီေပ်ာက္ကတ္မယ္စြာကိုတြက္လို ့သူသီးခံနိန္စြာျဖစ္ေၾကာင္း အေၾကာင္း ၾကားလိုက္ပါေရ။
(၆) ႏွစ္အုပ္ခ်ဴပ္ျပီးေရေနာက္မွာ ရခိုင္ျမိဳ ့၀န္မဟာေနာ္ရထာကို ရာထူးကႏုတ္ပယ္လိုက္ပါေရ။ ၾကာရိုးဆိုေရလူက မင္းၾကီးေက်ာ္ထင္ဘြဲ ့ခံပနာ ၁၁၈၁ (ခရစ္ ၁၈၁၉)မွာ ဆက္ခံပါေရ။ ေဒပုဂၢိဳလ္ကေတာ့ခါ သူျပဳမွဳေဆာင္ရြက္ေတ ကိစၥအားလုံးမွာ မတရားျပဳက်င့္သူျဖစ္ပါေရ။ အမွန္စကားတခြန္းမဆိုဘဲ အခြန္ေငြကိုလည္း အဓမၼအပိုေကာက္ခံပါေရ။
ခရစ္ ၁၈၁၉ မွာ ဘိုးေတာ္ဘုရားလြန္ပါေရ။ စစ္ကိုင္းမင္း (ေခၚ) ဘၾကီးေတာ္နန္းတက္ပါေရ။ အဂၤလိပ္ရို ့၏ခြင့္ျပဳခ်က္ အရ ဘိုးေတာ္ဘုရား၏အရိုးတိကို ဗုဒၶဂါယာမွာ ျမဳပ္ႏွံပါေရ။
ရခိုင္ျမိဳ ့၀န္ၾကာရိုးစြာ (၂)ႏွစ္ အုပ္ခ်ဴပ္ခပါေရ။ ၁၁၈၃ (ခရစ္ ၁၈၂၁)မွာ မင္းၾကီးေက်ာ္စြာ ဆက္ခံပါေရ။ ၁၁၈၅ မွာ ပထမအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ျဖစ္ပြါးပါေရ။ အေၾကာင္းရင္းက ေအပိုင္ပါ။
ရခိုင္ပိုင္နယ္နန္ ့အဂၤလိပ္ပိုင္နယ္ၾကားမွာ နတ္ျမစ္ကခြဲျခားထားပါေရ။ ယင္းျမစ္မွာ ရခိုင္ရို ့က ရွင္မျဖဴလို ့ေခၚေရ ကြ်န္းတစ္ကြ်န္းယွိပါေရ။ ေအကြ်န္းပိုင္ဆိုင္မွဳအျငင္းပြါးရာက စစ္ပြဲျဖစ္လာရစြာပါ။
ပထမခါ ျမန္မာရို ့က ယင္းကြ်န္းမွာ စခန္းခ်ပါေရ။ တစ္ရက္ခါ အဂၤလိပ္ပိုင္ စစ္တေကာင္းနယ္က ရခိုင္သားတစ္ ေယာက္စြာ စပါးေလာင္းနန္ ့ယင္းကြ်န္းနားကျဖတ္လားပါေရ။ ျမန္မာတပ္ကပစ္ခတ္လို ့ ယင္းလူသီရလီပါေရ။ က်န္ေရ လူတိလက္လြတ္ထြက္ျပီးပနာ အေၾကာင္းစုံကိုစစ္တေကာင္းအုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးဘားမွာ တင္ျပတိုင္တန္းကတ္ပါေရ။ အုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးက ဘုရင္ခံခ်ဴပ္ဘားကိုထပ္ဆင့္အစီရင္ခံပါေရ။ ျပႆနာကိုအေကာင္းဆုံးေျဖယွင္းဖို ့အတြက္ မစၥတာေရာဘတ္ဆင္ကို စစ္တေကာင္းအုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးအျဖစ္ခန္ ့အပ္ပါေရ။ ယင္းအရာယွိက အဂၤလိပ္ရို ့၏အက်ိဳးစီးပြါး ကို ကာကြယ္ဖို ့ဆိုေရ ရည္ရြယ္ခ်က္နန္ ့စစ္သားတပ္ခြဲတစ္ခုကို ရွင္မျဖဴကြ်န္းမွာတပ္စြဲလိုက္ပါေရ။
ယင္းခ်င့္ကို ျမန္မာရို ့ကခိုးေၾကာင္ခိုး၀ွက္လာေရာက္တိုက္ခိုက္ေတအတြက္ တပ္ခြဲမွဴးထြက္ျပီးလားရပါေရ။ အေၾကာင္းစုံကို မစၥတာေရာဘတ္ဆင္က ဘုရင္ခံခ်ဴပ္ဘားသို ့ အစီရင္ခံပါေရ။ ဘုရင္ခံခ်ဴပ္က ရခိုင္ျပည္မွာယွိေရ ျမန္မာတပ္တိကို တိုက္ထုတ္ပစ္လိုက္ပနာ ရခိုင္ျပည္ကို အဂ္လိပ္လက္ေအာက္သို ့သိမ္းသြင္းဖို ့အမိန္ ့ထုတ္ျပန္ပါေရ။
ျမန္မာ႐ုိ႔၏ အုပ္ခ်ဳပ္မႈကာလအစပိုင္းမွာခါ အားနည္းေပ်ာ့ညံ့ေကလည္း ကိုယ္အားကိုယ္ကိုးပနာ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈတိ ယွိခလီပါေရ။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္တစ္ေယာက္က ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါ တဆိတ္ေကနန္႔ ပုန္ကန္ပါေရ။ မေအာင္ျမင္ပါ။ ပုန္ကန္သူတိကို ျမန္မာ႐ုိ႔ဖမ္းမိလားခေရအခါ ယင္းပုန္ကန္သူတိပါ၊ ပုန္ကန္သူ႐ို႔၏အမ်ဳိးအဆြီတိပါ၊ ပုန္ကန္ေရေဒသက ရပ္သူရပ္သားတိပါ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာေသာ လူတိကို ရက္ရက္စက္စက္ သတ္ျဖတ္သုတ္သင္ပစ္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ပုန္ကန္မႈတိမ်ဳိး ဆက္တိုက္ဆက္တိုက္ ျဖစ္ေပၚလာေရအခါမွာ ရခိုင္တစ္ျပည္လံုး လူေပါင္းသိန္းေပါင္းမ်ားစြာ အသတ္ျဖတ္ခံကတ္ရပါေရ။
၁၅ ရာစုနန္႔ ၁၆ ရာစုကာလအတြင္း ရခိုင္ျပည္ဆိုစြာ ကမၻာ့အရွိပိုင္းမွာ အင္အားအႀကီးမားဆံုးတိုင္းျပည္တိထဲက တစ္ခုျဖစ္ေတလို႔ေပၚတြင္မွတ္တမ္းတိမွာ ေဖာ္ျပထားပါေရ။ ရခိုင္ဘုရင္မွာအျမဲတမ္းစစ္တပ္ႀကီးတစ္ခုယိွေရ၊ စစ္ပညာကၽြမ္းက်င္တတ္ေျမာက္ေတ၊ စစ္ရီးအတြ႔ံအႀကဳံႂကြယ္ဝေရဆိုစြာ သိရပါေရ။ ႏူိင္ငံျခားတိုင္းျပည္တိနန္႔ ကုန္သြယ္ေရာင္းဝယ္မႈတိယွိခေရ၊ ရခိုင္ျပည္၏လူဦးေရလည္းသြင့္ အဂုေခတ္သစ္ႂကြယ္ဝခ်မ္းသာေရႏူိင္ငံတိမွာယွိေရလူဦးေရတိနန္႔ ႏႈိင္းယွဥ္ၾကည့္ႏူိင္ေရလို႔ဆိုပါေရ။ ၿဗိတိသွ်၊ အဂၤလိပ္႐ို ႔သိမ္းပိုက္မိေရအခါမွာ ရခိုင္ျပည္မွာလူဦးေရ တက္တက္ေျပာင္နီပါဗ်ာယ္။ ပုန္ကန္ေတာ္လွန္မႈတိ ၿငိမ္သက္လားေအာင္ဆိုေရ ရည္ရြယ္ခ်က္နန္႔ အစုလိုက္အျပဳံလိုက္သတ္ျဖတ္သုတ္သင္ပစ္မႈတိေၾကာင့္ အခုပိုင္လူဦးေရေလ်ာ့နည္းလာရျခင္းျဖစ္ပါေရ။
ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈတိျဖစ္ခစြာထဲမွာ ဟာရီေဆြ(Hari Tsway)ေခါင္းေဆာင္ေရပုန္ကန္မႈကေတာ့ခါ ျမန္မာ႐ုိ႔ကိုအႀကီးအက်ယ္ ဒုကၡပီးႏူိင္ခပါေရ။ ျမန္မာ႐ို ႔အုပ္ခ်ဳပ္မႈကိုလည္း ဂေယာက္ဂယက္ျဖစ္လားစီခပါေရ။ ဟာရီေဆြနန္႔ သူ႔ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါတိစြာ ျမန္မာတပ္တိကို အႀကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ လာေရာက္စီးနင္းတိုက္ခိုက္ ေအာင္ပြဲခံႏူိင္ခပါေရ။ ေနာက္ဆံုးမွာ ျမန္မာတပ္တိစြာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ ႔တြင္းထဲအထိ ဆုတ္ခြာပနာခုခံနီခကတ္ရပါေရ။ ဟာရီေဆြ၏ တပ္တိစြာၿမိဳ ႔ျပင္နန္႔ သံုးမိုင္အကြာမွာ စခန္းခ်ဝန္းရံထားပါေရ။ ယင္းပိုင္အခ်ိန္မွာ ရမ္းျဗဲနန္႔မာန္ေအာင္႐ို႔ကရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိစြာ ဟာရီေဆြနန္႔ပူးေပါင္းလာကတ္ပါေရ။ ယေကလည္း စစ္ဆင္ေရးစီမံခ်က္တိနန္႔ ပတ္သက္လို႔သေဘာထားခ်င္းမကိုက္ညီေရအတြက္ မၾကာခင္မွာပင္ ျပန္လားခကတ္ပါေရ။ ယင္းေၾကာင့္ ရခိုင္ျပည္လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ သီြးစည္းညီညြတ္စြာေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္ဖို႔ကိစၥစြာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကင္းမဲ့လားခရပါေရ။
ယင္းကစလို႔ ရခိုင္ျပည္အတြက္ ၿဂိဳလ္ဆိုးႀကီးဝင္စြာပါဗ်ာယ္ေယ။ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈအ႐ႈံးနန္႔ အဆံုးသတ္လားခပနာ ဟာရီေဆြလည္းစစ္တေကာင္းကိုထြက္ၿပီး ခိုလႈံလားခပါေရ။ ျမန္မာတပ္တိက သူ႔ကိုလိုက္ဖမ္းပါသိေရ။ ရာမူးယိွ အဂၤလိပ္တပ္တိက ျမန္မာတပ္တိကိုတားဆီးထားလိုက္လို႔ လြတ္ေျမာက္လားခစြာပါ။ ဟာရီေဆြကို သူ႔႐ို ႔လက္သို႔အပ္ဖို႔ျမန္မာ႐ို ႔ေတာင္းဆိုစြာကို အဂၤလိပ္တိက ျပင္းျပင္းထန္ထန္ျငင္းပစ္လိုက္ေတအတြက္ ျမန္မာ႐ို ႔လက္ခစဲ ျပန္လာကတ္ရပါေရ။ ယင္းခ်င့္စြာ ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၅၂မွာျဖစ္ပ်က္ခစြာပါ။
ေအဒီ ၁၇၉၀မွာ အဂၤလိပ္တိအနီနန္႔ ရခိုင္ျပည္ကိစၥမွာ ပထမဆံုးဝင္ေရာက္ပတ္သက္မႈလည္းျဖစ္ပါေရ။
ခရစ္ ၁၇၉၃ မွာ ရမ္းျဗဲကဗိုလ္ေပါလံုး(Pow Loon)ေခါင္းေဆာင္ေရ ပုန္ကန္မႈႀကီးတစ္ခု ျပင္းျပင္းထန္ထန္ျဖစ္ပြားျပန္ပါေရ။ ကာလတစ္ခုအထိေတာ့ခါ ပုန္ကန္မွဳစြာေအာင္ျမင္ခပါေရ။ ေယဒါလည္း သူ ့မွာက လက္နက္လူသူအင္အား ကန္ ့သတ္ ခ်က္ဟိစြာပါကို။ ေယနန္ ့သူရို ့လည္း စစ္တေကာင္းကို၀င္ျပီးပနာ အဂၤလိပ္တို ့ ၏အကာအကြယ္ပီးမွဳကို ေတာင္းခံကတ္ရစြာပါဗ်ာယ္။ ဗိုလ္ေပါလုံးဆိုစြာ ဥပေဒျပင္ဘက္က လူဆိုးဓားမရရာျဖစ္ေတအတြက္ အဂၤလိပ္ပိုင္နက္ထဲမွာ ခိုလွဳံခြင့္ပီးစြာမွားေရ၊ သူရို ့လက္ထဲသို ့အပ္ပါလို ့ ျမန္မာရို ့ ကေတာင္းခံပါေရ။ စစ္တေကာင္းစြာ ယင္းခါက အရွိအိႏိၵယကုမၸဏီပိုင္နက္ပါ။ ယင္းကိစၥကို ဥေရာပသား (အဂၤလိပ္) တစ္ေယာက္က တာ၀န္ယူေျဖယွင္းရပါေရ။ယင္းသူက ဗိုလ္ေပါလုံးကိစၥကို ကုမၸဏီသို ့တင္ျပပါေရ။ ေဒလူစြာ အေဂါင့္ရာ ဓားမရဆိုေက ဖမ္းပနာအက်ဥ္းခ်ထား၊ ဓားမရမဟုတ္ေက လႊတ္ပီးလိုက္လို ့ ကုမၸဏီကအမိန္ ့ခ်ပါေရ။
ေယခါျမန္မာရို ့က ယင္းအဂၤလိပ္ကို ေငြေၾကးအမ်ားအျပားလာဘ္ထိုးလိုက္ေတအတြက္ ဗိုလ္ေပါလုံးကိုဖမ္းပနာ ျမန္မာရို ့လက္ကိုပီးအပ္လိုက္ပါေရ။ ဗိုလ္ေပါလုံးကို ျမန္မာျပည္သို ့ေခၚယူပနာသုတ္သင္ပစ္လိုက္ပါေရ။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ယင္းအဂၤလိပ္၏မရိုးမသားေဆာင္ရြက္လုပ္ကိုင္မွဳကို ကုမၸဏီဒါရိုက္တာတိၾကားသိလားခေရအတြက္ သူ ့ကိုရာထူး ခ်ပနာ အေရးမပါေသာစစ္ေရးတာ၀န္တစ္ခု ပီးထားလိုက္ပါေရ။
သကၠရာဇ္ ၁၁၅၇ (ခရစ္ ၁၇၉၅)မွာ မိတိၳလာကန္ေဘာင္တစိတ္တေဒသ ေပါက္ထြက္ျပိဳက်လားပါေရ။ ယင္းခ်င့္ကိုျပန္လို ့ျပဳျပင္ဖို ့အတြက္ ရခိုင္သားတစ္ေထာင္ကို အာဏာနန္ ့အဓမၼပို ့ပါေရ။ ဇာေၾကာင့္လဲေတာ့ခါမသိပါ။ ယင္းရခိုင္သားအားလုံး တစ္ေယာက္မက်န္ မိတိၳလာမွာ သီေပ်ာက္လားခကတ္ပါေရ။
၁၁၅၉ ခုႏွစ္ (ခရစ္ ၁၇၉၇)မွာ ျမန္မာရို ့သိမ္းယူလားခေရ ပိဋကတ္သုံးပုံကို ဘိုးေတာ္ဘုရားအမိန္ ့နန္ ့ျပန္ပို ့ပနာ ေျမာက္ဦးျမိဳ ့ေတာ္၏အရွိဘက္မွာ ပိဋကတ္တိုက္တည္ေဆာက္လို ့ထိန္းသိမ္းထားလီပါေရ။
ျမန္မာအုပ္စိုးသူရို ့၏ ရခိုင္ျပည္မွာ က်င့္သုံးျပဳမူလားခေရ ရက္စက္မွဳတိ၊ လူသားမဆန္မွဳတိစြာ သမိုင္းမွာတစ္ပုတပင္ သက္သီျပလို ့ယွိလီပါေရ။ ဘယ္သယ္ပိုင္တစ္ခုလည္း ခုခံကာကြယ္ႏိုင္စြမ္းမယွိေရ ေယာက်ၤား၊မိန္းမ၊ အေခ်သူငယ္တိကို မဟုတ္မမွန္စြပ္စြဲေျပာဆိုပနာ အစုလိုက္အျပဳံလိုက္သုတ္သင္သတ္ျဖတ္မွဳတိ နိစဥ္နန္ ့ အမွ်ယွိနိန္ပါေရ။ ရခိုင္ျပည္ကို ျမန္မာရို ့အုပ္စိုးမွဳ ႏွစ္ ၄၀ သမိုင္းဆိုစြာ သြီးေခ်ာင္းစီးသမိုင္းတစ္ခုပါဗ်ာယ္။ အတိတ္ကာလက ယွိခဖူးေရ ဇာတိုင္းျပည္တခု၏သမိုင္းမွာလည္း ေဒပိုင္ရက္စက္ယုတ္မာမွဳမ်ိဳး မယွိခလီဖူးပါ။
ယင္းအတြက္ေၾကာင့္ ျမန္မာရို ့လက္ထဲကအာဏာကို အဂၤလိပ္ရို ့လႊဲေျပာင္းယူလိုက္ေတအခါမွာ ရခိုင္တစ္ျပည္လုံးစြာေတာၾကီးမ်က္မဲဖုံးပနာ စတုရန္းတစ္မိုင္မွာ နိန္ထိုင္သူလူေပါင္း ၂၀ ေက်ာ္ရာက်န္လိုက္ဗ်ာယ္လို ့ ဆိုေက အံ့ၾသစရာယွိပါဖို ့သိလားေယ။
ျမန္မာရို ့၏ရြီတြက္လို ့မရႏိုင္ေသာ အစုအျပဳံလိုက္သတ္ျဖတ္မွဳတိေၾကာင့္ လူဦးေရအၾကီးအက်ယ္ေလ်ာ့နည္း က်ဆင္းလားခေရ တိုင္းျပည္တစ္ခုမွာ တိုင္းျပည္တစ္ခုမွာ ျငိမ္းခ်မ္းတည္ျငိမ္မွဳျမွင့္တင္ပီးဖို ့ရည္ရြယ္ခ်က္နန္ ့ ဘုရင္ခံခ်ဴပ္က ရခိုင္ျပည္အတြက္ခန္ ့အပ္စီလႊတ္လိုက္ေတ အဂၤလိပ္အရာယွိတစ္ေယာက္၏အေၾကာင္းကို ရခိုင္ရာဇ၀င္ထဲမွာ မွတ္တမ္းတင္ထားယွိပါေရ။ ယင္းအရာယွိစြာ (………….) တစ္ေယာက္ျဖစ္ျပီးေက သူ ့ ကို ရခိုင္သားရို ့က (……………..) လို ့ ေခၚကတ္ပါေရ။ ယင္းပုဂိၢဳလ္စြာ သူ ့တာ၀န္တိကို တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း ေဆာင္ရြက္ေအာင္ျမင္ခပါေရ။ ယျပီးေက အိႏိၵယနန္ ့ ရခိုင္ျပည္ရို ့ကုန္းလမ္းကုန္သြယ္မွဳ ဆက္ဆံေရးပြင့္လင္းလာဖို ့ အတြက္လည္း ၾကိဳးပမ္းပီးခပါေရ။ ၁၁၆၁ ခုႏွစ္ (ခရစ္ ၁၇၉၉) မွာပါ။ ယင္းကုန္သြယ္ေရးညီလာခံစြာ ေအာင္ဆိပ္ (Aungtsit) က ဘားဘူေတာင္ျခီရင္းမွာ က်င္းပျပဳလုပ္ခစြာျဖစ္ပါေရ။
အင္း၀ဘုရင္က ရခိုင္သားတိအေပၚမွာ ပီးအပ္ခ်မွတ္ေတ တာ၀န္တိကိုေအာက္မွာေဖာ္ျပလိုက္ပါေရ။
ခရစ္ ၁၈၀၀ ျပည့္မွာ အိမ္ေထာင္စုတစ္စုစီကို ၃ ခု ထပ္ခြဲပစ္ပနာ အိမ္ေထာင္စုတိုင္းအတြက္ျမီခြန္ေကာက္ယူပါေရ။ ေနာက္ ၆ လအၾကာမွာ လူပ်ိဳ ၃၀၀ ကို ဘုရင့္နန္းေတာ္မွာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ဖို ့ ပို ့လႊတ္ပါေရ။ ယင္းသူရို ့၏ လက္ေမာင္းမွာ ဘုရင္မင္းျမတ္၏ကြ်န္ျဖစ္ေၾကာင္း မွင္ထိုးပီးပါေရ။ ၁၈၀၁ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလမွာ ရခိုင္သားတစ္ေထာင္ကို စစ္မွဳထမ္းဖို ့အတြက္ ျမန္မာျပည္သို ့ပို ့ပါေရ။ ၁၈၀၂ ခုႏွစ္ကစလို ့ ရခိုင္သားတစ္ေယာက္စီ ၁ က်ပ္က်အခြန္ေဆာင္ရပါေရ။ ႏို ့စို ့ေခ် ေတာင္ကင္းလြတ္ခြင့္မရပါ။ ယင္းခ်င့္ကို (………..) လို ့ေခၚပါေရ။ ၁၈၀၃ ခုႏွစ္မွာ ရခိုင္သားတိအားလုံးအမရပူရကိုလားပနာ ဆင္ျဖဴေတာ္ကိုဖူးေမွ်ာ္ပူေဇာ္ကတ္ရပါေရ။ ၁၈၀၅ ခုႏွစ္မွာ ပုံမွန္ပီးေဆာင္နိန္က် အခြန္ေငြမွာထပ္ပနာလူတစ္ေယာက္စီ တစ္က်ပ္ႏွဳန္းအခြန္ထပ္ေဆာင္ကတ္ရပါေရ။ ပထမေကာက္ခံစြာ မလုံေလာက္လို ့ပါလတ္။ ေနာက္ ၂ ႏွစ္အၾကာမွာ ျမန္မာတပ္တိ ယိုးဒယားကို စစ္ခ်ီတက္ကတ္ရပါေရ။ ရခိုင္ျပည္က စစ္သားတိအားလုံးလည္း လိုက္ပါကတ္ရပါေရ။ ၁၈၀၉ ခုႏွစ္မွာ ဘိုးေတာ္ဘုရားက သံတြဲျမိဳ ့စားကို အိႏိၵယျပည္ ကပၸိလ၀တၳဳျမိဳ ့သို ့ စီလႊတ္ပနာ ကပၸိလရေသ့၏ရုပ္ထုကိုအရွာခိုင္း ပါေရ။ မရခပါ။ အာေသာကမင္းၾကီးသြန္းလုပ္ကိုးကြယ္ခေရ ဗုဒၶရုပ္ပြားေတာ္ႏွစ္ဆူ၊ ဗုဒၶဂါယာက ဓါတ္ေတာ္မြီေတာ္တဆိတ္ေကနန္ ့ျပန္ လာလတ္ပါေရ။
သကၠရာဇ္ ၁၁၇၃ (ခရစ္ ၁၈၁၁)မွာ ဧရာမပုန္ကန္ေတာ္လွန္မွဳၾကီးတစ္ခုျဖစ္ပြါးလာပါေရ။ ယင္းပုန္ကန္မွဳကို လူစြမ္းေကာင္းတစ္ေယာက္ျဖစ္ေတ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံက ဦးေဆာင္ပါေရ။ စြမ္းရည္သတၱိနန္ ့နည္းပရိယာယ္ၾကြယ္၀ ေရအတြက္ ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါနန္ ့လက္ေထာက္ေခါင္းေဆာင္ေခ်တိအမ်ားအျပားစုေဆာင္းရယွိပါေရ။ ခ်င္းပ်ံ၏ ပုန္ကန္မွဳစြာ နတ္ျမစ္ကမူလဇစ္ျမစ္အစျပဳလာစြာပါ။ ေနာက္ပိုင္းခါတဆတ္ဆတ္နန္ ့ ရခိုင္ေဒသတစ္ခုလုံးက ရခိုင္သားရို ့၏ေထာက္ခံအားပီးမွဳကို ရယွိလာစြာျဖစ္ပါေရ။ ႏွိမ္ႏွင္းဖို ့လႊတ္လိုက္ေတ ျမန္မာတပ္တိလည္း ခ်င္းပ်ံတပ္တိဘားမွာ ထထြက္ၾကီလားရစြာပါဗ်ာယ္။ ေအာင္ပြဲတိအလီလီရလာျပီးေရခါ ခ်င္းပ်ံရို ့စြာ ေျမာက္ဦးျမိဳ ့ေတာ္သို ့ခ်ီတက္လတ္ကတ္ပါေရ။ ခ်ီတက္ရာလမ္းတေလွ်ာက္မွာ တပ္အင္အားလည္း ပိုလို ့ၾကီးထြားလာပါေရ။ ယင္းေၾကာင့္တပ္ခြဲတိအမ်ားအျပားခြဲပနာ စစ္ရီးအရအေရးၾကီးေရနိန္ရာတိမွာ တပ္စြဲထား၊ တျပည္လုံးမွာျပန္ ့ၾကင္းနိန္ေရ ျမန္မာတပ္တိတခုနန္ ့တခုအဆက္အသြယ္မလုပ္ႏိုင္ေအာင္ ျဖတ္ေတာက္ထားလိုက္ႏိုင္ပါေရ။ ယင္းေသနဂၤဗ်ဴဟာစြာ အလွပလွေအာင္ျမင္ပါေရ။ ျမန္မာရို ့အထိနာ နိန္ကတ္ဗ်ာယ္ဆိုေရသတင္းကို ၾကားသိရေရ အတြက္ အင္း၀မင္းစြာ မင္းလွစည္သူကို ဦးစီးခန္ ့ပနာ ၾကီးမားေသာတပ္အင္အားၾကီးတခုကို ရခိုင္ျပည္သို ့စီလႊတ္ပါ ေရ။ ေယဒါလည္း မိုးက်လာဗ်ာယ္ျဖစ္လို ့ မင္းလွစည္သူစြာ သူ ့တပ္အင္အားကို သေရေခတၱရာ (ျပည္)မွာ စခန္းခ်ပနာ ရခိုင္သို ့ခ်ီတက္မွဳကို ဆိုင္းငံ့ထားလိုက္ပါေရ။
ယင္းပိုင္အေျခအေနမ်ိဳးမွာ ရခိုင္ျပည္ကျမန္မာတပ္တိလည္းတြိေရနိန္ရာမွာ ေခ်မွဳန္းခံရေရအတြက္ ဇာလုပ္ရမွန္း
မသိ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကင္းမဲ့ေရအျဖစ္ကို ေရာက္နိန္ကတ္ရပါေရ။
မိမိအေနနန္ ့အသာစီးရလာဗ်ာယ္ဆိုစြာသိလာေရခါ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္ခ်င္းပ်ံစြာ ကုလားတန္ျမစ္၏အေနာက္ဖက္ ဇာ၀တီ/ေဇ၀တီ (Zawadi/Zaiwadi) ျမိဳ ့မွာ ဘိသိက္ခံျပီးေက ဓႏုဓမၼရာဇာဘြဲ ့ကိုခံယူလိုက္ပါေရ။ သူ ့ဘြဲ ့နာေမပါေရ ဒဂၤါးတိကိုလည္း ခပ္ႏွိပ္ပါေရ။ ေငြေၾကးတတ္ႏိုင္ေရ အမ်ိဳးသား၊အမ်ိဳးသမီးတိဘားက တစ္ေယာက္ကို ၂၁ ရူပီးစီအခြန္ေကာက္ခံပါေရ။ ယင္းပိုင္နန္ ့ပင္ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံစြာ မင္းဆိုးမင္းညစ္တစ္ပါး ျဖစ္လာလတ္ပါေရ။ ေျပာဆိုအၾကံပီးမွဳတိကိုလည္း မနာမယူထိုးကန္းလုပ္ပနာ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္လာပါေရ။ ေနာက္လိုက္ငယ္သားတိကို လည္း ညွာတာေထာက္ထားမွဳမယွိေရအတြက္ တဆတ္ဆတ္နန္ ့ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံကို အၾကည္ညဳိပ်က္လာကတ္ပါေရ။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏အာဏာလႊမ္းမိုးမွဳတာမရွည္ခစြာ ယင္းပိုင္အေၾကာင္းခံတိေၾကာင့္ပါ။ ရခိုင္ျပည္သူလူထုရို ့၏အျမင္မွာ ခ်င္းပ်ံနန္ ့စာေက ျမန္မာရို ့၏ႏွိပ္စက္ညွင္းပန္းမွဳပင္က သက္သာသိယင့္ဆိုစြာမ်ိဳးျဖစ္လာေရအတြက္ ျမန္မာတိက ေနာက္ပိုင္းထိုးစစ္ဆင္တိုက္ခိုက္လာေရအခါ ျမန္မာတိကိုရာ အကူအညီပီးကတ္လီပါေရ။ ေျမာက္ဦးျမိဳ ့၀န္ငထင္ေက်ာ္ စြာ စစ္ရီးကြ်မ္းက်င္ေရ တပ္တစ္တပ္ကိုဦးစီးပနာ ခ်င္းပ်ံကိုတိုက္ခိုက္ႏွိမ္ႏွင္းပါေရ။ ရခိုင္ျပည္အႏွံတပ္စြဲထားေရ ခ်င္းပ်ံတပ္တိကိုလည္း အႏိုင္ရလိုက္ႏိုင္ပါေရ။ ယင္းခါကပင္စလို ့ ခ်င္းပ်ံ၏ၾသဇာအာဏာနန္ ့ခ်င္းပ်ံအေပၚေနာက္လိုက္ ငယ္သားရို ့၏ယုံၾကည္အားထားမွဳတိ ယုတ္ေလ်ာ့လာလတ္ပါေရ။
ျမန္မာတပ္တိခ်ီတက္တိုက္ခိုက္လာေရအတြက္ ရခိုင္တပ္မွဴးေခ်တိလည္း ဇာ၀တီ/ေဇ၀တီျမိဳ ့သို ့ထြက္ျပီးလာကတ္ ပနာ ဘုရင္ခ်င္းပ်ံဘားမွာ မိမိရို ့၏ရွုံးနိမ့္မွဳကို အစီရင္ခံလာကတ္ပါေရ။ ဇာပိုင္လုပ္ေက အေကာင္းဆုံးျဖစ္ဖို ့လဲဆိုစြာ ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ကတ္ေတအခါ တစ္ေယာက္ကလည္းတစ္ခြန္းမဟကတ္ပါဗ်ာယ္။ ဗိုလ္မွဴးတစ္ေယာက္ကရာ အဂု အေျခအေနကိုေရာက္လာျပီးမွ စုစည္းခုခံလို ့ေအာင္ျမင္ေကလည္း အက်ိဳးမယွိဗ်ာယ္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေဒခန္းမကိုစြန္ ့ခြာ လားစြာရာ ေကာင္းဖို ့ျဖစ္ေၾကာင္းေျပာဆိုတင္ျပပါေရ။
ေနာက္ ၄-၅ ရက္အၾကာမွာ ျမန္မာတပ္တိခ်ီလာဗ်ာယ္ဆိုစြာ ခ်င္းပ်ံသတင္းရပါေရ။ တပ္တိကိုစုစည္းပနာ ရန္သူကို ရင္ဆိုင္ဖို ့ထြက္ပါေရ။ ေယခါတပ္မွဴးတိကခ်င္းပ်ံ၏အမိန္ ့ကို မနာယူကတ္ပါဗ်ာယ္၊ ျပန္တိုက္ဖို ့ျငင္းဆန္ကတ္ပါေရ။ ခ်င္းပ်ံနန္ ့သူ ့တပ္တိလည္း တကြဲတျပားထြက္ျပီးဖို ့က်လားပါေရ။ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မယွိဗ်ာယ္ဆိုစြာ သိလာေရအတြက္ ခ်င္းပ်ံေရ ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါရို ့ကိုစုစည္းပနာ စစ္တေကာင္းယွိ ျဗိတိသွ်ပိုင္နက္ထဲကို၀င္ျပီးရပါေရ။
ခ်င္းပ်ံကိုသူရို ့လက္ထဲအပ္ဖို ့ ျမန္မာျမိဳ ့၀န္၏ေတာင္းဆိုခ်က္ကို အဂၤလိပ္တိကျပတ္ျပတ္သားသားျငင္းပယ္ ပစ္ပါေရ။ ေယခါျမန္မာျမိဳ ့၀န္က ခ်င္းပ်ံ၏ေနာက္လိုက္တိထဲက ရသမွ်ကို ကတိအမ်ိဳးမ်ိဳးပီးပနာ သြီးေဆာင္ျပန္ေခၚပါ ေရ။ ျပန္ပါလာေရ ရခိုင္သားတိကို ရခိုင္ျပည္ေရာက္စြာနန္ ့အျပတ္ယွင္းပစ္လိုက္ပါေရ။ ယင္းကစလို ့ ျမန္မာျပည္နန္ ့ ရခိုင္ျပည္ ႏွစ္ခုစလုံးမွာ ရခိုင္သားတိကို မ်ိဳးျဖတ္သုတ္သင္ပြဲတိျဖစ္လာလတ္ပါေရ။ ခ်င္းပ်ံ၏ပုန္ကန္မွဳစြာ စုစုေပါင္း တစ္လရာခံခပါေရ။
ပထမဆုံးရခိုင္ျမိဳ ့၀န္စြာ မင္းၾကီးေက်ာ္ထင္ပါ။အုပ္ခ်ဴပ္ျပီးလို ့ ၁၈-လအၾကာ (၁၁၇၅ ခုႏွစ္)မွာ ကြယ္လြန္ပါေရ။ ေနာက္မဟာေနာ္ရထာျမိဳ ့၀န္ျဖစ္လာပါေရ။ ၁၁၇၄-၁၁၇၅ (ခရစ္ ၁၈၁၂-၁၈၁၃)ကာလအတြင္း ရခိုင္ျပည္မွာ ဒုဗိၺကၡႏၱရကပ္အၾကီးအက်ယ္ျဖစ္ေတအတြက္ လူေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ သီၾကီကတ္ရပါေရ။
၁၁၈၀ ခုႏွစ္ (ခရစ္ ၁၈၁၈)မွာ ရမ္းျမဲျမိဳ ့၀န္ေနမ်ိဳးသူက အရွိအိႏိၵယကုမၸဏီဘားသို ့စာရြီးအေၾကာင္းၾကားပါေရ။ စစ္တေကာင္းနယ္က တခ်ိဳ ့ေသာနယ္တိကို ရခိုင္ကအစိုင္အလာပိုင္ဆိုင္ေၾကာင္း၊ ယင္းေၾကာင့္ ေရာင္ပူ၊ ေကာက္ပဇား၊ ေကာက္တီးယားနန္ ့၀န္းက်င္ေဒသတိမွာ နိန္ထိုင္ကတ္ေတ (ရခိုင္) မိသားစုတစ္သိန္းစြာ ျမန္မာရို ့၏ အုပ္ခ်ဴပ္မွဳေအာက္မွာယွိေၾကာင္းေတာင္းဆိုစြာပါ။ ယျပီးေက ယင္းရခိုင္သားတိမွာ ျမန္မာအစိုးရကိုအခြန္ဆက္သရဖို ့၊ မပီးခေက အဂၤလိပ္တိကိုတိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးပစ္ဖို ့လို ့လည္းေဖာ္ျပထားပါေရ။
ဘုရင္ခံခ်ဴပ္က ရန္ကုန္ျမိဳ ့၀န္သတိုးမင္းလွဘားသို ့စာရြီးပနာ ျမန္မာတိကစစ္တိုက္ခိုက္ဖို ့အလိုယွိေရဆိုေက သူ ့ဘက္ကလည္းယင္းကိစၥအတြက္ အဆင္သင့္ျပင္ဆင္ထားေၾကာင္း၊ ယင္းပိုင္ရာစစ္ျပိဳင္တိုက္ခိုက္ကတ္ဖို ့ဆိုေက ျမန္မာရို ့ဘက္ကေထာင္ျပတ္ေသာင္းျပတ္သီေပ်ာက္ကတ္မယ္စြာကိုတြက္လို ့သူသီးခံနိန္စြာျဖစ္ေၾကာင္း အေၾကာင္း ၾကားလိုက္ပါေရ။
(၆) ႏွစ္အုပ္ခ်ဴပ္ျပီးေရေနာက္မွာ ရခိုင္ျမိဳ ့၀န္မဟာေနာ္ရထာကို ရာထူးကႏုတ္ပယ္လိုက္ပါေရ။ ၾကာရိုးဆိုေရလူက မင္းၾကီးေက်ာ္ထင္ဘြဲ ့ခံပနာ ၁၁၈၁ (ခရစ္ ၁၈၁၉)မွာ ဆက္ခံပါေရ။ ေဒပုဂၢိဳလ္ကေတာ့ခါ သူျပဳမွဳေဆာင္ရြက္ေတ ကိစၥအားလုံးမွာ မတရားျပဳက်င့္သူျဖစ္ပါေရ။ အမွန္စကားတခြန္းမဆိုဘဲ အခြန္ေငြကိုလည္း အဓမၼအပိုေကာက္ခံပါေရ။
ခရစ္ ၁၈၁၉ မွာ ဘိုးေတာ္ဘုရားလြန္ပါေရ။ စစ္ကိုင္းမင္း (ေခၚ) ဘၾကီးေတာ္နန္းတက္ပါေရ။ အဂၤလိပ္ရို ့၏ခြင့္ျပဳခ်က္ အရ ဘိုးေတာ္ဘုရား၏အရိုးတိကို ဗုဒၶဂါယာမွာ ျမဳပ္ႏွံပါေရ။
ရခိုင္ျမိဳ ့၀န္ၾကာရိုးစြာ (၂)ႏွစ္ အုပ္ခ်ဴပ္ခပါေရ။ ၁၁၈၃ (ခရစ္ ၁၈၂၁)မွာ မင္းၾကီးေက်ာ္စြာ ဆက္ခံပါေရ။ ၁၁၈၅ မွာ ပထမအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ျဖစ္ပြါးပါေရ။ အေၾကာင္းရင္းက ေအပိုင္ပါ။
ရခိုင္ပိုင္နယ္နန္ ့အဂၤလိပ္ပိုင္နယ္ၾကားမွာ နတ္ျမစ္ကခြဲျခားထားပါေရ။ ယင္းျမစ္မွာ ရခိုင္ရို ့က ရွင္မျဖဴလို ့ေခၚေရ ကြ်န္းတစ္ကြ်န္းယွိပါေရ။ ေအကြ်န္းပိုင္ဆိုင္မွဳအျငင္းပြါးရာက စစ္ပြဲျဖစ္လာရစြာပါ။
ပထမခါ ျမန္မာရို ့က ယင္းကြ်န္းမွာ စခန္းခ်ပါေရ။ တစ္ရက္ခါ အဂၤလိပ္ပိုင္ စစ္တေကာင္းနယ္က ရခိုင္သားတစ္ ေယာက္စြာ စပါးေလာင္းနန္ ့ယင္းကြ်န္းနားကျဖတ္လားပါေရ။ ျမန္မာတပ္ကပစ္ခတ္လို ့ ယင္းလူသီရလီပါေရ။ က်န္ေရ လူတိလက္လြတ္ထြက္ျပီးပနာ အေၾကာင္းစုံကိုစစ္တေကာင္းအုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးဘားမွာ တင္ျပတိုင္တန္းကတ္ပါေရ။ အုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးက ဘုရင္ခံခ်ဴပ္ဘားကိုထပ္ဆင့္အစီရင္ခံပါေရ။ ျပႆနာကိုအေကာင္းဆုံးေျဖယွင္းဖို ့အတြက္ မစၥတာေရာဘတ္ဆင္ကို စစ္တေကာင္းအုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးအျဖစ္ခန္ ့အပ္ပါေရ။ ယင္းအရာယွိက အဂၤလိပ္ရို ့၏အက်ိဳးစီးပြါး ကို ကာကြယ္ဖို ့ဆိုေရ ရည္ရြယ္ခ်က္နန္ ့စစ္သားတပ္ခြဲတစ္ခုကို ရွင္မျဖဴကြ်န္းမွာတပ္စြဲလိုက္ပါေရ။
ယင္းခ်င့္ကို ျမန္မာရို ့ကခိုးေၾကာင္ခိုး၀ွက္လာေရာက္တိုက္ခိုက္ေတအတြက္ တပ္ခြဲမွဴးထြက္ျပီးလားရပါေရ။ အေၾကာင္းစုံကို မစၥတာေရာဘတ္ဆင္က ဘုရင္ခံခ်ဴပ္ဘားသို ့ အစီရင္ခံပါေရ။ ဘုရင္ခံခ်ဴပ္က ရခိုင္ျပည္မွာယွိေရ ျမန္မာတပ္တိကို တိုက္ထုတ္ပစ္လိုက္ပနာ ရခိုင္ျပည္ကို အဂ္လိပ္လက္ေအာက္သို ့သိမ္းသြင္းဖို ့အမိန္ ့ထုတ္ျပန္ပါေရ။
မဟာရာဇ၀င္နန္ ့ရခိုင္ရာဇ၀င္ရို ့ကို အျခီခံစြာပါ။
ဦးစံေရႊဘု
(၂၀၀၇ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၁၄ ဘာသာျပန္သည္။)
http://arakanfuture.blogspot.com/
Posted by Arakan Research Centre
on 05:06.
Filed under
ပင္မစာမ်က္ႏွာ,
ရခိုင္သမိုင္းေႀကာင္းမ်ား
ဘုမၼိနက္သန္ျမီတြက္ ရည္စူး ငါရို႕လားရဖို႔လမ္း သတ္မွတ္ခ်က္နန္႔အညီ ကိုယ္က်ိဳးအတၱ ကပ္နီေရ ငါရို႕အက်င့္ဆိုးတိကို အမ်ားအက်ိဳးဖက္ကိုလွည့္ ရင္ဖတ္က ထြက္လာေရသြီး ျခီမဦးထိ စီးက်ေကေလ့ လြတ္ေျမာက္ရာလမ္း မီးပန္းေဖာက္ဖို႔ အႏိူးရမခက္ေအာင္ တတူအိပ္ကတ္ေမ။ (ထြန္းလင္းစိုး)ဆက္သြယ္ခ်င္ေက ။..Arakanresearchcentre@gmail.com..။ သို႔ ဆက္သြယ္ႏိူင္ပါသည္။
