ရခိုင္ျပည္နယ္၏ျမစ္မ်ား
ပင္မစာမ်က္ႏွာ, ရခိုင္ျပည္သယံဇာတမ်ား 22:52
ရခိုင္ျပည္နယ္၌ ထင္႐ွားေသာျမစ္မ်ားမာ နတ္ျမစ္၊ မယူျမစ္ (ေမယုျမစ္)၊ ကုလားတန္ျမစ္နန္႔ ေလးၿမိဳ႕ျမစ္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ၄င္းအျပင္ ရခိုင္ျပည္နယ္၏ေတာင္ဖက္၌ ဒလက္ေခ်ာင္း၊ အမ္းေခ်ာင္း၊ မအီေခ်ာင္း၊ ကလိန္ေတာင္ျမစ္၊ ေတာင္ကုတ္ျမစ္၊ သူေဌးေခ်ာင္း၊ ဂြေခ်ာင္းစသည္မ်ား ဟိၾကသည္။
ရခိုင္ျပည္၏ ေျမာက္ပိုင္းဟိျမစ္မ်ားသည္ ေျမာက္ဖက္ေတာင္တန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္လွ်က္ဟိၾကၿပီး၊ ႐ွည္လ်ားသည္။ ရခိုင္ျပည္ ေတာင္ပိုင္းဟိျမစ္မ်ားမွာ အ႐ွိေတာင္ဖက္ဟိ ေတာင္တန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္ၾကသည္။ ျမစ္မ်ားမွာ ျဖားအတက္အက်ဟိေသာ ျမစ္မ်ားျဖစ္ၿပီး ျမစ္ဝပိုင္တြင္ရီငန္၍ ျမစ္အညာ (အထက္)တြင္ ရီခ်ဳိၾကသည္။
နတ္ျမစ္။ ။နတ္ျမစ္သည္ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္၌ဟိသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံနန္႔ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ႏိုင္ငံ႐ို႕အား ပိုင္းျခားထားေရ နယ္စပ္ျမစ္ျဖစ္သည္။ ေျမာက္ဖက္ နယ္စပ္ေတာင္ကုန္းမ်ားမွ စီးဆင္းလာၿပီး ေတာင္ဖက္တြင္ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕အနီး၌ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔စီးဝင္သည္။ မိုင္ (၅၀)ခန္႔႐ွည္လ်ားၿပီး ျမစ္အဝပိုင္းတြင္ (၁) မိုင္ခြဲခန္႔က်ယ္ျပန္႔သည္။ နယ္စက္ကုန္သြယ္သေဘၤာနန္႔ ဘုတ္တိဝင္ထြက္ရာ ျမစ္ျဖစ္သည္။
နတ္ျမစ္အတြင္းသုိ႔ ျပဴးမေခ်ာင္း၊ ငါးခူရေခ်ာင္း၊ ကညင္ေခ်ာင္းႏွင့္ ေမာင္ေတာေခ်ာင္း႐ို႕ စီဝင္လ်က္ဟိၾကသည္။ မဂၤလာႀကီးေတာင္တန္းမွထြက္ဟိေသာ ဝါး၊ ႀကိမ္ႏွင့္ သစ္မ်ားကို ျပဴးမေခ်ာင္းမွတစ္ဆင့္ ေမွ်ာ၍ထုတ္ယူႏိုင္ၾကသည္။ ႏြီရာသီျမစ္အညာ (အထက္)အထိ ရီငန္တက္ၿပီး မိုးရာသီတြင္ ရီခ်ဳိသည္။ ျမစ္ကမ္းမ်ားတြင္ ရီငန္ပဇြန္မြီးျမဴးေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို လုပ္ကိုင္ၾကသည္။
မယူျမစ္။ ။ဤျမစ္ကို အဂုအခါ ေမယုျမစ္ဟုလည္းေခၚၾကသည္။ ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕အနီးမွ စီးဆင္းလာေသာ ကုလားပန္းဇင္းေခ်ာင္းနန္႔ စိုင္းဒင္ေခ်ာင္း႐ို႕ေပါင္းဆံု၍ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီးက၌ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။ (၈၅) မိုင္ခန္႔႐ွည္လ်ားၿပီး ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕နယ္နန္႔ ရေသ့ေတာင္ၿမိဳ႕နယ္မ်ားကို ျဖတ္၍ စီးဆင္းသည္။ ျမစ္ဝပိုင္းတြင္ ရီငန္၍ ျမစ္အညာ (အထက္)တြင္ ရီခ်ဳိသည္။ ျမစ္အညာ (အထက္)ပိုင္းတြင္ က်ယ္ျပန္႔ေသာလြင္ျပင္မ်ားဟိ၍ ဆန္စပါးစိုက္ပ်ဳိးၾကသည္။ ျမစ္ဝပိုင္းနီရာမ်ားတြင္ ရီငန္ပဇြန္မြီးျမဴးေရးကို လုပ္ကိုင္ၾကသည္။
ပုဏၰားကၽြန္းၿမိဳ႕နယ္၊ ၾသရမေတာင္တန္းမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ စီးဆင္းလာေသာ ေတာဖ်ားေခ်ာင္းသည္ မိုးစီျမစ္ႏွင့္ေပါင္းဆံုၿပီး ႀကြီတဲျမစ္အမည္ျဖင့္ စီးဆင္းကာ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီး၌ ေမယုျဖစ္သို႔ အ႐ွိဖက္မွစီဝင္သည္။
ကုလားတန္ျမစ္။ ။ရခိုင္ျပည္နယ္၏ အ႐ွည္ဆံုးနန္႔ အသံုးအဝင္ဆံုးျမစ္ေၾကာင္း တစ္သြယ္ျဖစ္သည္။ ဤျမစ္သည္ ေပ(၈၀၀၀)ခန္႔ျမင့္ေသာ ခ်င္းျပည္နယ္ လူ႐ွည္ေတာင္တန္းႏွင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ခ်င္လတိတလန္ ေတာင္ကုန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံ စီးဆင္းလာသည္။ ဘြိဳင္ႏု(ေဘြႏု)၊ တီမိ၊ ထေရာဘာ (တီအိုရီဗာ) စေရျမစ္မ်ား ေပါင္းဆံုစီးဆင္းချခင္းျဖစ္သည္။
ခ်င္းျပည္နယ္ ေျမာက္ပိုင္းမွ ထေရာဘာ(တီအိုရီဘာ)အမည္ျဖင့္စီးဆင္းလာခေသာ ဤျမစ္မွာ အိႏၵိယႏိုင္ငံနန္႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ႐ို႕၏ နယ္ျခားျမစ္လည္းျဖစ္သည္။ ဤျမစ္သည္ ခ်င္းျပည္နယ္ကိုျဖတ္၍ ေတာင္ဖက္သို႔စီးဆင္းလာရာ ခ်င္းျပည္နယ္ဖလန္းၿမိဳ႕ အေနာက္ဖက္ယြန္းယြန္းအေရာက္တြင္ တီအိုရီဗာမွ ေဘြႏုအမည္ျဖင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံသို႔စီးဝင္ခသည္။ အိႏၵိယႏိုင္နယ္စပ္မွ ဘဂၤလားပင္ေအာ္အေရာက္ မိုင္ေပါင္း (၁၄၀၀)ခန္႔က်ယ္ျပန္႔ေရ ၿမီႏုလြင္ျပင္မ်ားဟိသည္။ ျမစ္၏အထြက္ပိုင္း၊ အလယ္ပိုင္းနန္႔ ေအာက္ပိုင္း႐ို႕တြင္ စပါး၊ ၿမီပဲ၊ ဆီး႐ြက္ႀကီး၊ င႐ုတ္၊ နီၾကာစစြာတိကို စိုက္ပ်ဳိးၾကသည္။
ကုလားတန္ျမစ္အတြင္းသို႔ ကလက္ေခ်ာင္း၊ မီးေခ်ာင္း၊ မီေခ်ာင္း၊ ယိုးေခ်ာင္း၊ သရီေခ်ာင္း၊ ဟင္းခေရာျမစ္၊ ကၽြဲကူးျမစ္႐ို႕စီးဝင္လွ်က္ဟိၾကသည္။ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီး၌ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။
ကလက္ေခ်ာင္း။ ။ ကလက္ေခ်ာင္းသည္ ပလက္ဝအထက္ပိုင္းတြင္ဟိ၍ အိႏၵိယ၊ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ႏိုင္ငံ႐ို႕နန္႔ နယ္ျခားေခ်ာင္းျဖစ္ၿပီး ကုလားတန္ျမစ္သို႔ စီးဝင္လွ်က္ဟိသည္။
ပီေခ်ာင္း။ ။ ပီေခ်ာင္းမွာ ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕အထက္နားတြင္ ကုလားတန္ျမစ္သို႔ စီးဝင္လ်က္ဟိသည္။ ရီခ်ဳိအရပ္မ်ားျဖစ္၍ ၿမီၾသဇာေကာင္းမြန္ေသာ ၿမီႏုလြင္ျပင္မ်ားဟိသည္။
သရီေခ်ာင္း။ ။ သရီေခ်ာင္းသည္ ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕နယ္ အ႐ွိဖက္ေတာင္တန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံစီးဆင္းလာၿပီး ျမစ္ေအာက္ပိုင္းတနီရာတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕နယ္ ေတာင္ကုန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံစီးဆင္းလာေသာ ရမ္းေခ်ာင္းႏွင့္ ေပါင္းဆံုကာ၊ သဲတက္ေက်း႐ြာအနီး ကုလားတန္ျမစ္အတြင္းသို႔ အ႐ွိဖက္ျခမ္းမွ စီးဝင္သည္။
ဤသရီေခ်ာင္းလြင္ျပင္မွာ ၿမီၾသဇာထက္သန္ေကာင္းမြန္၍ စပါး၊ င႐ုတ္၊ မံုညင္း၊ နီၾကာ၊ ၿမီပဲမ်ားစိုက္ပ်ဳိးၾကသည္။ သရီေခ်ာင္းဖ်ားတြင္ ထင္း႐ွားေသာ မဟာျမတ္မုနိဟိသည္။
ယိုးေခ်ာင္း။ ။ ယိုးေခ်ာင္းသည္ သရက္ခ်ဳိေက်း႐ြားအနီးတြင္ ကုလားတန္ျမစ္သို႔ အေနာက္ဖက္မွ စီးဝင္သည္။ ျမစ္ဝမွ မိုင္(၇၀)ခန္႔႐ွည္လ်ားသည္။ ျမစ္ဝတြင္ရီငန္၍ ျမစ္ညာ (ျမစ္အထက္ပိုင္း)တြင္ ရီခ်ဳိသည္။ ယိုးေခ်ာင္းဖ်ားတြင္ တန္းတင္ဟုေခၚေသာ ရီတံခြန္ေခ်တခုဟိသည္။ ရီအားလွ်ပ္စစ္ထုတ္ယူရန္ မဏာမေလ့လာမႈမ်ား ျပဳလုပ္လွ်က္ဟိသည္။
ဟင္းခေရာ္ျမစ္။ ။ ပုဏၰားကၽြန္းၿမိဳ႕၏ အ႐ွိဖက္မွ ကုလားတန္ျမစ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ လားေရာက္ႏိုင္ေသာျဖစ္ေၾကာင္းျဖစ္သည္။ ႐ွိရခိုင္ ဘုရင္မ်ားလက္ထက္က စက္လွီ၊ ကုတင္လီွ နန္႔ သေဘၤာတိ ဝင္ထြက္ရာ အဓိကက်ေသာ ျမစ္ေၾကာင္းလည္းျဖစ္သည္။
ကၽြဲကူးျမစ္။ ။ စစ္ေတြၿမိဳ႕၏ အ႐ွိဖက္မွ ကုလားတန္ျဖစ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ျမစ္ဝတြင္ ဖ႐ံုဂါကၽြန္း (၃) ကၽြန္းကို ျဖစ္ေပၚစီၿပီး ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။ စစ္ေတြမွ ေပါက္ေတာ၊ မင္းျပား၊ ေျမပံု၊ ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕မ်ားသို႔ ဆက္သြယ္လားလာႏိုင္ေသာ ကုန္းတြင္းပိုင္း ရီေၾကာင္းလမ္းလည္းျဖစ္သည္။
ေလးၿမိဳ႕ျမစ္။ ။ ဤျမစ္သည္ (၁၄၄) မိုင္ ႐ွည္လ်ားၿပီး (၅၅၅၀)ေပ ျမင့္ေသာ ခ်င္းေတာင္တန္းမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ေတာင္ဖက္သို႔ စီးဆင္းလာသည္။ ျမစ္အထက္ပိုင္းမွ မင္းျပားၿမိဳ႕အထိ ေလးၿမိဳ႕ျမစ္ဟု အမည္တြင္ၿပီး မင္းျပားၿမိဳ႕အနီးအတြင္ ရာေမာင္ျမစ္အမည္ျဖင့္ ေတာင္ဖက္သို႔စီးဆင္းကာ ေျမပံုအနီးတြင္ မင္းေၾကာင္းအမည္ျဖင့္ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။
ျမစ္ညာအရပ္(ျမစ္အထက္ဖက္) သည္ရီခ်ဳိ၍ လိေမၼာ္၊ ေ႐ွာက္ခ်ဳိ၊ ကၽြဲေကာ၊ သံပရာ၊ ဥယ်ာဥ္စိုက္ခင္းမ်ား၊ ကြမ္းသီးခ်င္းမ်ားကို စိုက္ပ်ဳိးလ်က္ဟိၾကသည္။
ဒလက္ေခ်ာင္း။ ။ရခိုင္႐ိုးမ၏ (၄၇၉၃) ေပျမင့္ေသာ ေတာင္ကုန္းမွ ျမစ္ဖ်ားခံစီဆင္းကာ ျမစ္ေအာက္ပိုင္းတြင္ ျမစ္မႊာမ်ားစြာခြဲ၍ ေကာင္တာမီယာပင္လယ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ေျမပံုၿမိဳ႕နယ္ႏွင့္ အမ္းၿမိဳ႕နယ္ကိုျဖတ္၍ စီးဆင္းသည္။ ဒလက္ေရေဝမွ ႀကိမ္ႏွင့္ ဝါးမ်ား ထုတ္ယူရာ အဓိကရီလမ္းျဖစ္သည္။
အမ္းေခ်ာင္း။ ။ အမ္းေခ်ာင္းသည္ ႐ိုးမေတာင္မွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ေျမာက္ဖက္သုိ႔စီးဆင္းသည္။ ျမစ္ဝတြင္ ျမစ္ဖ်ားမ်ားစြာျဖင့္ ေနာင္ေတာ္ပင္လယ္ (ေကာင္တာမီယာပင္လယ္) သို႔စီးဝင္သည္။ အမ္းၿမိဳ႕သို႔လားရာ ရီလမ္းေၾကာင္းျဖစ္ၿပီး မိုင္ (၅၀) ခန္႔႐ွည္လ်ားသည္။
ကလန္ေတာင္ျမစ္။ ။ကလန္ေတာင္ျမစ္သည္ ႐ိုးမေတာင္မွ ျမစ္ဖ်ားခံကာ ရမ္းၿဗဲ့ကၽြန္းႏွင့္ ႐ိုးမေတာင္ၿခီအၾကား ေျမာက္မွေတာင္သို႔ စီးဝင္သည္။ အလ်ားမိုင္ (၃၀) ခန္႔ဟိၿပီး ျမစ္ဝမွာ (၁၅) မိုင္ခန္႔က်ယ္သည္။ ျမစ္ဝတြင္ စကုကၽြန္းဟိၿပီး၊ မာန္ေအာင္ရီလက္ၾကားသို႔ စီးဝင္သည္။ ေတာင္ကုန္ျမစ္သို႔လားလွ်င္ ဤျမစ္ကိုျဖတ္၍လားရသည္။
မအီေခ်ာင္း၊ တန္းလြဲ(တန္း႐ြဲ)ေခ်ာင္း၊ လမူးေခ်ာင္း႐ို႕သည္ အ႐ွိဖက္မွ ကလန္ေတာင္ျမစ္သို႔ စီးဝင္လွ်က္ဟိသည္။
ေက်ာက္ျဖဴျမစ္၊ မဒဲျမစ္၊ ပေဒါင္းေကြ႔ (ပေဒါင္းကြဲ)ျမစ္ႏွင့္ သံဇိတ္ျမစ္။ ။ ျမစ္ဟုဆိုေသာ္လည္း ရမ္းၿဗဲ့ကၽြန္းႏွင့္ မရဇိုင္းကၽြန္း (ၿမိဳ႕ေခ်ာင္း) အၾကားတြင္ဟိေသာ ရီလက္ၾကားျဖစ္သည္။ ေက်ာက္ျဖဴျမစ္မွာ ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕အနီးမွ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ျမစ္ဝပိုင္းမွ ရီလက္ၾကားအတြင္းသို႔ မိုင္(၂၀)ခန္႔ ရွည္လ်ားၿပီး အလြန္နက္ေသာ ရီေၾကာင္းဟိကာ အနက္ေပ(၅၀)မွ (၁၂၀)ထိိဟိေသာ ရီလက္ၾကားျဖစ္သည္။ ဤျမစ္မွ အ႐ွိဖက္သို႔ဆက္၍ မဒဲျမစ္၊ ပေဒါင္းေကြ႕(ပေဒါင္းကြဲ) ျမစ္ႏွင့္ သံဇိတ္ျမစ္မ်ားအမည္ျဖင့္ ကလိမ္ေတာင္ျမစ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ေက်ာက္ျဖဴမွ ေတာင္ကုတ္သို႔လားရာ ရီလမ္းေၾကာင္းလည္းျဖစ္သည္။
သတဲေခ်ာင္း။ ။ သူေဌးေခ်ာင္းဟုလည္းေခၚသည္။ ရခိုင္႐ိုးမဟိ ပန္းေတာင္းငယ္ေတာင္မွ ျမစ္ဖ်ားခံစီးဆင္းကာ အ႐ွည္မိုင္ (၆၀) ခန္႔ဟိသည္။ ျမစ္ဝပိုင္းထိသာ ေလာင္း၊ လွီ၊ ေမာ္ေတာ္၊ ဘုတ္တိ လားလာႏိုင္ၿပီး အထက္ပိုင္းတြင္ သူေဌးေခ်ာင္းရီအားလွ်ပ္စစ္ စီမံကိန္းကို ေဆာင္႐ြက္လ်က္ဟိသည္။
ရခိုင္ျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္းဟိ ျမစ္မ်ားမွာ အလ်ားမိုင္(၂၀)မွ (၅၀)ထိသာ ႐ွည္လ်ားၿပီး ျမစ္ဝပိုင္းေဒသတိတြင္သာ ေမာ္ေတာ္ဘုတ္ေခ်တိ၊ လွီသမၺာန္ေခ်မ်ားျဖင့္ လားလာႏိုင္ၾကသည္။ ရခိုင္ျပည္နယ္ ေတာင္ပိုင္းတြင္ သံတြဲျမစ္၊ စကုေခ်ာင္း၊ က်ိႏၱလီေခ်ာင္း၊ ဆတ္သြားေခ်ာင္း၊ ႐ြာေခ်ာင္း၊ သစ္ေတာက္ေခ်ာင္း႐ို႕ ဟိၾကေသာ္လည္း မ်ားစြာအသံုးဝင္ျခင္းမဟိေပ။
---------------------
ဝန္ခံခ်က္။ ။ ေမာင္ေကာက္စံ (ျပည္ရခိုင္) ႐ြီးေရ “ယေန႔ ရခိုင္ျပည္နယ္ (လူမႈစီးပြားပထဝင္)” ပထမအႀကိမ္၊ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္၊ စာအုပ္မွထုတ္ႏႈတ္ေဖာ္ျပလိုက္ပါေရ။
ရခိုင္ျပည္၏ ေျမာက္ပိုင္းဟိျမစ္မ်ားသည္ ေျမာက္ဖက္ေတာင္တန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္လွ်က္ဟိၾကၿပီး၊ ႐ွည္လ်ားသည္။ ရခိုင္ျပည္ ေတာင္ပိုင္းဟိျမစ္မ်ားမွာ အ႐ွိေတာင္ဖက္ဟိ ေတာင္တန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္ၾကသည္။ ျမစ္မ်ားမွာ ျဖားအတက္အက်ဟိေသာ ျမစ္မ်ားျဖစ္ၿပီး ျမစ္ဝပိုင္တြင္ရီငန္၍ ျမစ္အညာ (အထက္)တြင္ ရီခ်ဳိၾကသည္။
နတ္ျမစ္။ ။နတ္ျမစ္သည္ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္၌ဟိသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံနန္႔ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ႏိုင္ငံ႐ို႕အား ပိုင္းျခားထားေရ နယ္စပ္ျမစ္ျဖစ္သည္။ ေျမာက္ဖက္ နယ္စပ္ေတာင္ကုန္းမ်ားမွ စီးဆင္းလာၿပီး ေတာင္ဖက္တြင္ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕အနီး၌ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔စီးဝင္သည္။ မိုင္ (၅၀)ခန္႔႐ွည္လ်ားၿပီး ျမစ္အဝပိုင္းတြင္ (၁) မိုင္ခြဲခန္႔က်ယ္ျပန္႔သည္။ နယ္စက္ကုန္သြယ္သေဘၤာနန္႔ ဘုတ္တိဝင္ထြက္ရာ ျမစ္ျဖစ္သည္။
နတ္ျမစ္အတြင္းသုိ႔ ျပဴးမေခ်ာင္း၊ ငါးခူရေခ်ာင္း၊ ကညင္ေခ်ာင္းႏွင့္ ေမာင္ေတာေခ်ာင္း႐ို႕ စီဝင္လ်က္ဟိၾကသည္။ မဂၤလာႀကီးေတာင္တန္းမွထြက္ဟိေသာ ဝါး၊ ႀကိမ္ႏွင့္ သစ္မ်ားကို ျပဴးမေခ်ာင္းမွတစ္ဆင့္ ေမွ်ာ၍ထုတ္ယူႏိုင္ၾကသည္။ ႏြီရာသီျမစ္အညာ (အထက္)အထိ ရီငန္တက္ၿပီး မိုးရာသီတြင္ ရီခ်ဳိသည္။ ျမစ္ကမ္းမ်ားတြင္ ရီငန္ပဇြန္မြီးျမဴးေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို လုပ္ကိုင္ၾကသည္။
မယူျမစ္။ ။ဤျမစ္ကို အဂုအခါ ေမယုျမစ္ဟုလည္းေခၚၾကသည္။ ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕အနီးမွ စီးဆင္းလာေသာ ကုလားပန္းဇင္းေခ်ာင္းနန္႔ စိုင္းဒင္ေခ်ာင္း႐ို႕ေပါင္းဆံု၍ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီးက၌ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။ (၈၅) မိုင္ခန္႔႐ွည္လ်ားၿပီး ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕နယ္နန္႔ ရေသ့ေတာင္ၿမိဳ႕နယ္မ်ားကို ျဖတ္၍ စီးဆင္းသည္။ ျမစ္ဝပိုင္းတြင္ ရီငန္၍ ျမစ္အညာ (အထက္)တြင္ ရီခ်ဳိသည္။ ျမစ္အညာ (အထက္)ပိုင္းတြင္ က်ယ္ျပန္႔ေသာလြင္ျပင္မ်ားဟိ၍ ဆန္စပါးစိုက္ပ်ဳိးၾကသည္။ ျမစ္ဝပိုင္းနီရာမ်ားတြင္ ရီငန္ပဇြန္မြီးျမဴးေရးကို လုပ္ကိုင္ၾကသည္။
ပုဏၰားကၽြန္းၿမိဳ႕နယ္၊ ၾသရမေတာင္တန္းမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ စီးဆင္းလာေသာ ေတာဖ်ားေခ်ာင္းသည္ မိုးစီျမစ္ႏွင့္ေပါင္းဆံုၿပီး ႀကြီတဲျမစ္အမည္ျဖင့္ စီးဆင္းကာ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီး၌ ေမယုျဖစ္သို႔ အ႐ွိဖက္မွစီဝင္သည္။
ကုလားတန္ျမစ္။ ။ရခိုင္ျပည္နယ္၏ အ႐ွည္ဆံုးနန္႔ အသံုးအဝင္ဆံုးျမစ္ေၾကာင္း တစ္သြယ္ျဖစ္သည္။ ဤျမစ္သည္ ေပ(၈၀၀၀)ခန္႔ျမင့္ေသာ ခ်င္းျပည္နယ္ လူ႐ွည္ေတာင္တန္းႏွင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ခ်င္လတိတလန္ ေတာင္ကုန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံ စီးဆင္းလာသည္။ ဘြိဳင္ႏု(ေဘြႏု)၊ တီမိ၊ ထေရာဘာ (တီအိုရီဗာ) စေရျမစ္မ်ား ေပါင္းဆံုစီးဆင္းချခင္းျဖစ္သည္။
ခ်င္းျပည္နယ္ ေျမာက္ပိုင္းမွ ထေရာဘာ(တီအိုရီဘာ)အမည္ျဖင့္စီးဆင္းလာခေသာ ဤျမစ္မွာ အိႏၵိယႏိုင္ငံနန္႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ႐ို႕၏ နယ္ျခားျမစ္လည္းျဖစ္သည္။ ဤျမစ္သည္ ခ်င္းျပည္နယ္ကိုျဖတ္၍ ေတာင္ဖက္သို႔စီးဆင္းလာရာ ခ်င္းျပည္နယ္ဖလန္းၿမိဳ႕ အေနာက္ဖက္ယြန္းယြန္းအေရာက္တြင္ တီအိုရီဗာမွ ေဘြႏုအမည္ျဖင့္ အိႏၵိယႏိုင္ငံသို႔စီးဝင္ခသည္။ အိႏၵိယႏိုင္နယ္စပ္မွ ဘဂၤလားပင္ေအာ္အေရာက္ မိုင္ေပါင္း (၁၄၀၀)ခန္႔က်ယ္ျပန္႔ေရ ၿမီႏုလြင္ျပင္မ်ားဟိသည္။ ျမစ္၏အထြက္ပိုင္း၊ အလယ္ပိုင္းနန္႔ ေအာက္ပိုင္း႐ို႕တြင္ စပါး၊ ၿမီပဲ၊ ဆီး႐ြက္ႀကီး၊ င႐ုတ္၊ နီၾကာစစြာတိကို စိုက္ပ်ဳိးၾကသည္။
ကုလားတန္ျမစ္အတြင္းသို႔ ကလက္ေခ်ာင္း၊ မီးေခ်ာင္း၊ မီေခ်ာင္း၊ ယိုးေခ်ာင္း၊ သရီေခ်ာင္း၊ ဟင္းခေရာျမစ္၊ ကၽြဲကူးျမစ္႐ို႕စီးဝင္လွ်က္ဟိၾကသည္။ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီး၌ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။
ကလက္ေခ်ာင္း။ ။ ကလက္ေခ်ာင္းသည္ ပလက္ဝအထက္ပိုင္းတြင္ဟိ၍ အိႏၵိယ၊ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ႏိုင္ငံ႐ို႕နန္႔ နယ္ျခားေခ်ာင္းျဖစ္ၿပီး ကုလားတန္ျမစ္သို႔ စီးဝင္လွ်က္ဟိသည္။
ပီေခ်ာင္း။ ။ ပီေခ်ာင္းမွာ ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕အထက္နားတြင္ ကုလားတန္ျမစ္သို႔ စီးဝင္လ်က္ဟိသည္။ ရီခ်ဳိအရပ္မ်ားျဖစ္၍ ၿမီၾသဇာေကာင္းမြန္ေသာ ၿမီႏုလြင္ျပင္မ်ားဟိသည္။
သရီေခ်ာင္း။ ။ သရီေခ်ာင္းသည္ ေက်ာက္ေတာ္ၿမိဳ႕နယ္ အ႐ွိဖက္ေတာင္တန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံစီးဆင္းလာၿပီး ျမစ္ေအာက္ပိုင္းတနီရာတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕နယ္ ေတာင္ကုန္းမ်ားမွ ျမစ္ဖ်ားခံစီးဆင္းလာေသာ ရမ္းေခ်ာင္းႏွင့္ ေပါင္းဆံုကာ၊ သဲတက္ေက်း႐ြာအနီး ကုလားတန္ျမစ္အတြင္းသို႔ အ႐ွိဖက္ျခမ္းမွ စီးဝင္သည္။
ဤသရီေခ်ာင္းလြင္ျပင္မွာ ၿမီၾသဇာထက္သန္ေကာင္းမြန္၍ စပါး၊ င႐ုတ္၊ မံုညင္း၊ နီၾကာ၊ ၿမီပဲမ်ားစိုက္ပ်ဳိးၾကသည္။ သရီေခ်ာင္းဖ်ားတြင္ ထင္း႐ွားေသာ မဟာျမတ္မုနိဟိသည္။
ယိုးေခ်ာင္း။ ။ ယိုးေခ်ာင္းသည္ သရက္ခ်ဳိေက်း႐ြားအနီးတြင္ ကုလားတန္ျမစ္သို႔ အေနာက္ဖက္မွ စီးဝင္သည္။ ျမစ္ဝမွ မိုင္(၇၀)ခန္႔႐ွည္လ်ားသည္။ ျမစ္ဝတြင္ရီငန္၍ ျမစ္ညာ (ျမစ္အထက္ပိုင္း)တြင္ ရီခ်ဳိသည္။ ယိုးေခ်ာင္းဖ်ားတြင္ တန္းတင္ဟုေခၚေသာ ရီတံခြန္ေခ်တခုဟိသည္။ ရီအားလွ်ပ္စစ္ထုတ္ယူရန္ မဏာမေလ့လာမႈမ်ား ျပဳလုပ္လွ်က္ဟိသည္။
ဟင္းခေရာ္ျမစ္။ ။ ပုဏၰားကၽြန္းၿမိဳ႕၏ အ႐ွိဖက္မွ ကုလားတန္ျမစ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ လားေရာက္ႏိုင္ေသာျဖစ္ေၾကာင္းျဖစ္သည္။ ႐ွိရခိုင္ ဘုရင္မ်ားလက္ထက္က စက္လွီ၊ ကုတင္လီွ နန္႔ သေဘၤာတိ ဝင္ထြက္ရာ အဓိကက်ေသာ ျမစ္ေၾကာင္းလည္းျဖစ္သည္။
ကၽြဲကူးျမစ္။ ။ စစ္ေတြၿမိဳ႕၏ အ႐ွိဖက္မွ ကုလားတန္ျဖစ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ျမစ္ဝတြင္ ဖ႐ံုဂါကၽြန္း (၃) ကၽြန္းကို ျဖစ္ေပၚစီၿပီး ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။ စစ္ေတြမွ ေပါက္ေတာ၊ မင္းျပား၊ ေျမပံု၊ ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕မ်ားသို႔ ဆက္သြယ္လားလာႏိုင္ေသာ ကုန္းတြင္းပိုင္း ရီေၾကာင္းလမ္းလည္းျဖစ္သည္။
ေလးၿမိဳ႕ျမစ္။ ။ ဤျမစ္သည္ (၁၄၄) မိုင္ ႐ွည္လ်ားၿပီး (၅၅၅၀)ေပ ျမင့္ေသာ ခ်င္းေတာင္တန္းမွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ေတာင္ဖက္သို႔ စီးဆင္းလာသည္။ ျမစ္အထက္ပိုင္းမွ မင္းျပားၿမိဳ႕အထိ ေလးၿမိဳ႕ျမစ္ဟု အမည္တြင္ၿပီး မင္းျပားၿမိဳ႕အနီးအတြင္ ရာေမာင္ျမစ္အမည္ျဖင့္ ေတာင္ဖက္သို႔စီးဆင္းကာ ေျမပံုအနီးတြင္ မင္းေၾကာင္းအမည္ျဖင့္ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။
ျမစ္ညာအရပ္(ျမစ္အထက္ဖက္) သည္ရီခ်ဳိ၍ လိေမၼာ္၊ ေ႐ွာက္ခ်ဳိ၊ ကၽြဲေကာ၊ သံပရာ၊ ဥယ်ာဥ္စိုက္ခင္းမ်ား၊ ကြမ္းသီးခ်င္းမ်ားကို စိုက္ပ်ဳိးလ်က္ဟိၾကသည္။
ဒလက္ေခ်ာင္း။ ။ရခိုင္႐ိုးမ၏ (၄၇၉၃) ေပျမင့္ေသာ ေတာင္ကုန္းမွ ျမစ္ဖ်ားခံစီဆင္းကာ ျမစ္ေအာက္ပိုင္းတြင္ ျမစ္မႊာမ်ားစြာခြဲ၍ ေကာင္တာမီယာပင္လယ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ေျမပံုၿမိဳ႕နယ္ႏွင့္ အမ္းၿမိဳ႕နယ္ကိုျဖတ္၍ စီးဆင္းသည္။ ဒလက္ေရေဝမွ ႀကိမ္ႏွင့္ ဝါးမ်ား ထုတ္ယူရာ အဓိကရီလမ္းျဖစ္သည္။
အမ္းေခ်ာင္း။ ။ အမ္းေခ်ာင္းသည္ ႐ိုးမေတာင္မွ ျမစ္ဖ်ားခံ၍ ေျမာက္ဖက္သုိ႔စီးဆင္းသည္။ ျမစ္ဝတြင္ ျမစ္ဖ်ားမ်ားစြာျဖင့္ ေနာင္ေတာ္ပင္လယ္ (ေကာင္တာမီယာပင္လယ္) သို႔စီးဝင္သည္။ အမ္းၿမိဳ႕သို႔လားရာ ရီလမ္းေၾကာင္းျဖစ္ၿပီး မိုင္ (၅၀) ခန္႔႐ွည္လ်ားသည္။
ကလန္ေတာင္ျမစ္။ ။ကလန္ေတာင္ျမစ္သည္ ႐ိုးမေတာင္မွ ျမစ္ဖ်ားခံကာ ရမ္းၿဗဲ့ကၽြန္းႏွင့္ ႐ိုးမေတာင္ၿခီအၾကား ေျမာက္မွေတာင္သို႔ စီးဝင္သည္။ အလ်ားမိုင္ (၃၀) ခန္႔ဟိၿပီး ျမစ္ဝမွာ (၁၅) မိုင္ခန္႔က်ယ္သည္။ ျမစ္ဝတြင္ စကုကၽြန္းဟိၿပီး၊ မာန္ေအာင္ရီလက္ၾကားသို႔ စီးဝင္သည္။ ေတာင္ကုန္ျမစ္သို႔လားလွ်င္ ဤျမစ္ကိုျဖတ္၍လားရသည္။
မအီေခ်ာင္း၊ တန္းလြဲ(တန္း႐ြဲ)ေခ်ာင္း၊ လမူးေခ်ာင္း႐ို႕သည္ အ႐ွိဖက္မွ ကလန္ေတာင္ျမစ္သို႔ စီးဝင္လွ်က္ဟိသည္။
ေက်ာက္ျဖဴျမစ္၊ မဒဲျမစ္၊ ပေဒါင္းေကြ႔ (ပေဒါင္းကြဲ)ျမစ္ႏွင့္ သံဇိတ္ျမစ္။ ။ ျမစ္ဟုဆိုေသာ္လည္း ရမ္းၿဗဲ့ကၽြန္းႏွင့္ မရဇိုင္းကၽြန္း (ၿမိဳ႕ေခ်ာင္း) အၾကားတြင္ဟိေသာ ရီလက္ၾကားျဖစ္သည္။ ေက်ာက္ျဖဴျမစ္မွာ ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕အနီးမွ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ျမစ္ဝပိုင္းမွ ရီလက္ၾကားအတြင္းသို႔ မိုင္(၂၀)ခန္႔ ရွည္လ်ားၿပီး အလြန္နက္ေသာ ရီေၾကာင္းဟိကာ အနက္ေပ(၅၀)မွ (၁၂၀)ထိိဟိေသာ ရီလက္ၾကားျဖစ္သည္။ ဤျမစ္မွ အ႐ွိဖက္သို႔ဆက္၍ မဒဲျမစ္၊ ပေဒါင္းေကြ႕(ပေဒါင္းကြဲ) ျမစ္ႏွင့္ သံဇိတ္ျမစ္မ်ားအမည္ျဖင့္ ကလိမ္ေတာင္ျမစ္သို႔ စီးဝင္သည္။ ေက်ာက္ျဖဴမွ ေတာင္ကုတ္သို႔လားရာ ရီလမ္းေၾကာင္းလည္းျဖစ္သည္။
သတဲေခ်ာင္း။ ။ သူေဌးေခ်ာင္းဟုလည္းေခၚသည္။ ရခိုင္႐ိုးမဟိ ပန္းေတာင္းငယ္ေတာင္မွ ျမစ္ဖ်ားခံစီးဆင္းကာ အ႐ွည္မိုင္ (၆၀) ခန္႔ဟိသည္။ ျမစ္ဝပိုင္းထိသာ ေလာင္း၊ လွီ၊ ေမာ္ေတာ္၊ ဘုတ္တိ လားလာႏိုင္ၿပီး အထက္ပိုင္းတြင္ သူေဌးေခ်ာင္းရီအားလွ်ပ္စစ္ စီမံကိန္းကို ေဆာင္႐ြက္လ်က္ဟိသည္။
ရခိုင္ျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္းဟိ ျမစ္မ်ားမွာ အလ်ားမိုင္(၂၀)မွ (၅၀)ထိသာ ႐ွည္လ်ားၿပီး ျမစ္ဝပိုင္းေဒသတိတြင္သာ ေမာ္ေတာ္ဘုတ္ေခ်တိ၊ လွီသမၺာန္ေခ်မ်ားျဖင့္ လားလာႏိုင္ၾကသည္။ ရခိုင္ျပည္နယ္ ေတာင္ပိုင္းတြင္ သံတြဲျမစ္၊ စကုေခ်ာင္း၊ က်ိႏၱလီေခ်ာင္း၊ ဆတ္သြားေခ်ာင္း၊ ႐ြာေခ်ာင္း၊ သစ္ေတာက္ေခ်ာင္း႐ို႕ ဟိၾကေသာ္လည္း မ်ားစြာအသံုးဝင္ျခင္းမဟိေပ။
---------------------
ဝန္ခံခ်က္။ ။ ေမာင္ေကာက္စံ (ျပည္ရခိုင္) ႐ြီးေရ “ယေန႔ ရခိုင္ျပည္နယ္ (လူမႈစီးပြားပထဝင္)” ပထမအႀကိမ္၊ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္၊ စာအုပ္မွထုတ္ႏႈတ္ေဖာ္ျပလိုက္ပါေရ။
...........................
ရခိုင္အလင္းေရာင္
Posted by Arakan Research Centre
on 22:52.
Filed under
ပင္မစာမ်က္ႏွာ,
ရခိုင္ျပည္သယံဇာတမ်ား
ဘုမၼိနက္သန္ျမီတြက္ ရည္စူး ငါရို႕လားရဖို႔လမ္း သတ္မွတ္ခ်က္နန္႔အညီ ကိုယ္က်ိဳးအတၱ ကပ္နီေရ ငါရို႕အက်င့္ဆိုးတိကို အမ်ားအက်ိဳးဖက္ကိုလွည့္ ရင္ဖတ္က ထြက္လာေရသြီး ျခီမဦးထိ စီးက်ေကေလ့ လြတ္ေျမာက္ရာလမ္း မီးပန္းေဖာက္ဖို႔ အႏိူးရမခက္ေအာင္ တတူအိပ္ကတ္ေမ။ (ထြန္းလင္းစိုး)ဆက္သြယ္ခ်င္ေက ။..Arakanresearchcentre@gmail.com..။ သို႔ ဆက္သြယ္ႏိူင္ပါသည္။
